Γράφει ο Τάσος Ρέτζιος
Είναι ένας ακόμη Έλληνας του εξωτερικού, του οποίου το έργο, η επιδραστικότητα και η αναγνώριση δικαιώνουν όσους ισχυρίζονται πως το πιο ισχυρό δυναμικό της χώρας βρίσκεται εκτός συνόρων. Όμως, ο Μιχαήλ Καρίκης, που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και τώρα ζει κι εργάζεται μεταξύ Λονδίνου και Λισαβόνας, είναι ένας εικαστικός στοχαστής που συνομιλεί με τα μεγάλα, σύγχρονα προβλήματα της ανθρωπότητας. Το έργο του έχει πάντα μια άμεσα κοινωνική διάσταση, διαθέτοντας μάλιστα την έννοια του κατεπείγοντος.
Η διεθνής του καριέρα την τελευταία δεκαετία είναι εντυπωσιακή, με συνεχείς εκθέσεις σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα παρουσίασε στην Tate Liverpool το έργο του «Ferocious Love», τον προηγούμενο χρόνο η Whitechapel Gallery φιλοξένησε την έκθεσή του «No ordinary protest», ενώ ηχητικά έργα του παρουσιάστηκαν από την Μπγιορκ στη Royal Opera House και στην Μπιενάλε Βενετίας. Είχε συμμετάσχει και στην 5η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης το 2015, όσον αφορά τα… ελλαδικά του περάσματα.
Αναφέρει ο ίδιος για την κοινωνική διάσταση της δουλειάς του: «Ήδη από τα πρώτα βήματα της καριέρας μου, είχα αναπτύξει σοβαρούς ιδεολογικούς προβληματισμούς για τις δομικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν το επαγγελματικό μου πεδίο: το κλειστό και μη συμπεριληπτικό κύκλωμα των ανθρώπων με τους οποίους συνεργαζόμουν, καθώς και τους άξονες μέσω των οποίων η δουλειά μου έφτανε στο κοινό, οι οποίοι λειτουργούσαν εξ ολοκλήρου με εμπορικά κριτήρια. Οι περισσότεροι συνάδελφοί μου είχαν λάβει πανεπιστημιακή μόρφωση, όντας λευκοί της μεσαίας ή της ανώτερης μεσαίας τάξης. Οι τεχνικοί ήταν αποκλειστικά άνδρες, οι βοηθοί και οι γραμματείς ήταν αποκλειστικά γυναίκες, ενώ το προσωπικό που καθάριζε και πωλούσε εισιτήρια αποτελούταν μονάχα από μετανάστες, χωρίς ούτε έναν λευκό ανάμεσά τους. Παράλληλα, το κοινό απαρτιζόταν από ανθρώπους που είχαν την οικονομική άνεση και την αγοραστική δύναμη που τους επέτρεπε να παρακολουθήσουν πολιτιστικές εκδηλώσεις. Όλα τα παραπάνω έρχονται σε αντίθεση με τα προσωπικά μου πιστεύω όσον αφορά τον δημοκρατικό προσανατολισμό του πολιτισμού. Ο καθένας από εμάς πρέπει να έχει τη δυνατότητα να γίνει πομπός και δέκτης πολιτισμού. Ο πολιτισμός είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων μας».
O Μιχαήλ Καρίκης μάς εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη λέξη «πολιτισμός»: «αποδίδω ένα πολύ ευρύ βεληνεκές στη λέξη, που εκτείνεται από τα αυτοσχέδια τραγούδια των παιδιών στην παιδική χαρά έως τα μανιάτικα μοιρολόγια και την Ηρωική του Μπετόβεν. Ο πολιτισμός είναι μια ανθρώπινη ανάγκη. Όταν κάποιος πεθαίνει, δεν ξεφορτωνόμαστε απλώς τη σωρό του, αλλά επινοούμε τελετουργικά ώστε να τιμήσουμε τη μνήμη του εκλιπόντος, για να θρηνήσουμε και να διαχειριστούμε την απώλεια. Ο πολιτισμός παρέχει στους ανθρώπους τα μέσα ώστε να στοχαστούν για το παρελθόν, να προσδώσουν νόημα στη ζωή τους, να προσφέρουν συμπόνια στους συνανθρώπους τους, να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους, να οραματιστούν εναλλακτικές προοπτικές και να χαράξουν ένα ελπιδοφόρο μέλλον.
«Επομένως, περίπου πριν δεκαπέντε χρόνια, απαίτησα από τον εαυτό μου να προχωρήσει στο επόμενο επίπεδο: όχι μόνο να εντάσσω την πολιτική στο έργο μου, αλλά να παράγω και να διανέμω το έργο μου με πολιτικό τρόπο. Ξεκίνησα να στήνω πρότζεκτ σε συνεργασία με κοινότητες και ομάδες ανθρώπων που είχαν εξωθηθεί στο περιθώριο της κοινωνίας και των οποίων οι φωνές σπανίως είχαν την ευκαιρία να ακουστούν: παιδιά, ανθρώπους με αναπηρίες, φυλακισμένους, ηλικιωμένους και άνεργους, έφηβους και νέους που προέρχονταν από ένα λιγότερο προνομιούχο περιβάλλον. Αυτά τα πρότζεκτ, τα περισσότερα εκ των οποίων έλαβαν κρατική χρηματοδότηση, απέκτησαν παγκόσμια απήχηση, κυρίως μέσα από δωρεάν εκθέσεις, κρατικά μουσεία και δημόσιους ραδιοσταθμούς. Εξυπακούεται πως υπάρχουν και έργα μου, τα οποία πουλάω σε ιδιώτες, τα περισσότερα όμως βρίσκονται σε συλλογές κρατικών μουσείων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι καλλιτεχνικές μου δημιουργίες ανήκουν στις μελλοντικές γενιές, αλλά και σε κάθε πολίτη της εκάστοτε χώρας».
«Υπάρχουν τόσες πολλές αδικίες και τόσες πολλές ιεραρχικές κλίμακες στον κόσμο μας, οι οποίες πρέπει να αμφισβητηθούν και να εξαλειφθούν, που δεν πρέπει να χάνουμε ούτε στιγμή: έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας, που πρέπει να γίνει επειγόντως. Τα τελευταία χρόνια, προβληματίζομαι δεόντως όσον αφορά την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, τα εξορυκτικά οικονομικά μοντέλα και την περιβαλλοντική δυστοπία που κληροδοτούμε στην επόμενη γενιά».
