Σιδηρόδρομος, Ιδιωτικοποιήσεις και Δυστυχήματα

γράφει ο Μεραμβελιωτάκης Γιώργος*

Ο σιδηρόδρομος, το μεταφορικό θαύμα που γέννησε η βιομηχανική επανάσταση και το οποίο ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος το 1855 θεωρούσε ως αναγκαία συνθήκη για την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, έφτασε δυστυχώς σήμερα για τη χώρα να αποδεικνύεται το αντιπροσωπευτικότερο ίσως παράδειγμα αναχρονισμού και αναποτελεσματικότητας.

Για την οποιαδήποτε συζήτηση περί των βαθυτέρων αιτιών του δυστυχήματος των Τεμπών, δηλαδή της διερεύνησης των αιτιών στο βάθος του οικονομικοπολιτικού χρόνου θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη της τα παρακάτω 5 σημεία:

1. Η φιλελευθεροποίηση των σιδηροδρόμων στην Ε.Ε. δρομολογείται θεσμικά στις αρχές τις δεκαετίας του ’90 μέσω των τριών σχετικών Οδηγιών, 91/440, 95/12 και 95/19. Αυτές προβλέπουν τον διττό λειτουργικό διαχωρισμό των σιδηροδρόμων, στην “υποδομή του δικτύου” και στην “εκμετάλλευση” αυτού. Στην Ελλάδα ο λειτουργικός αυτός διαχωρισμός δημιουργεί αρχικά 2 δημόσιες επιχειρήσεις, τον ΟΣΕ, που είναι υπεύθυνος για το δίκτυο, δηλαδή τη συντήρηση, την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό του και τη ΤΡΑΙΝΟΣΕ, επιφορτισμένης να εκτελεί τα εμπορικά δρομολόγια (επιβάτες και εμπορεύματα).

2. Σταδιακά όλες οι χώρες-μέλη προχωρούν στο επόμενο στάδιο της φιλελευθεροποίησης που είναι οι ιδιωτικοποιήσεις. Η εμπορική εκμετάλλευση των σιδηροδρόμων πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου από ιδιωτικές εταιρίες. Το 2017 στην Ελλάδα η ΤΡΑΙΝΟΣΕ πωλείται στην Ιταλική Ferrovie dello Stato Italiane Group. Από την άλλη μεριά οι υποδομές, στην πλειοψηφία των χωρών-μελών της ΕΕ, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (π.χ. Μεγάλη Βρετανία, Railtrack), παραμένουν στην ευθύνη του δημοσίου.

3. Οι επιφορτισμένες για την ασφάλεια των σιδηροδρομικών υποδομών δημόσιες επιχειρήσεις λειτουργούν στη βάση ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων, στο πλαίσιο της φιλοσοφίας της Νέας Δημόσιας Διοίκησης (για παράδειγμα ανάθεση εργασιών συντήρησης και εκσυγχρονισμού του δικτύου σε εξωτερικούς ιδιώτες εργολάβους, εργαζόμενοι με μπλοκάκι κλπ.).

4. Στη σχετική βιβλιογραφία δε διαφαίνεται συσχέτιση ιδιωτικοποιήσεων και δυστυχημάτων, δηλαδή δεν αποδεικνύεται ότι η ιδιωτική πλέον εμπορική εκμετάλλευση του σιδηροδρομικού δικτύου έχει αυξήσει τον αριθμό των δυστυχημάτων. Αντίθετα, λόγω της εισαγωγής κυρίως υψηλής τεχνολογίας εκσυγχρονισμού των υποδομών και ασφάλειας του δικτύου τα ατυχή θανατηφόρα περιστατικά βαίνουν συνεχώς μειούμενα.

5. Η εισαγωγή αυτού του είδους της τεχνολογίας έχει κατορθώσει να μηδενίσει την πιθανότητα να επισυμβεί δυστύχημα τύπου Τεμπών, δηλαδή να συντελεστεί η μετωπική σύγκρουση 2 τρένων, τα οποία από λάθος βρίσκονται να κινούνται αντίθετα πάνω στην ίδια ακριβώς σιδηροδρομική γραμμή. Τα όποια δυστυχήματα συνεχίζουν να συμβαίνουν, έχουν ως αιτίες τυχαίους αστάθμητους παράγοντες, όπως την πτώση αυτοκινήτου από γέφυρα τη στιγμή κατά την οποία διέρχεται από κάτω η αμαξοστοιχία.

Συνεπώς, και στη βάση των παραπάνω, δεν μπορούμε να αναζητήσουμε την αιτία του δυστυχήματος σε μία γενικότερη θεώρηση των αρνητικών συνεπειών που επιφέρουν οι ιδιωτικοποιήσεις, διότι αν ίσχυε αυτό θα είχε παρατηρηθεί αύξηση των αριθμού των δυστυχημάτων σε όλη την ΕΕ. Επομένως, τα αίτια του συγκεκριμένου δυστυχήματος, τα οποία και ασφαλώς θα διερευνηθούν από τις αρμόδιες αρχές, πέρα του ανθρώπινου παράγοντα, θα πρέπει να αναζητηθούν στην πλημμελή επίβλεψη και ασφάλεια του σιδηροδρομικού δικτύου, υπεύθυνη για τα οποία είναι μία δημόσια επιχείρηση.

Το αίτιο, επομένως, αφορά στην ελληνική ιδιαιτερότητα, δηλαδή στο γεγονός του μη τεχνολογικού εκσυγχρονισμού επίβλεψης και ασφάλειας του δικτύου. Ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι επιφορτισμένες με το έργο αυτό (κατά πλειοψηφία) δημόσιες επιχειρήσεις προχώρησαν στις απαιτούμενες επενδύσεις, δε συνέβη δυστυχώς το ίδιο και στην Ελλάδα από τον ΟΣΕ. Ο σημαντικότερος λόγος της έλλειψης επενδύσεων σε υψηλής τεχνολογίας ασφάλεια θα πρέπει να αναχθεί συγκεκριμένα στις μακροχρόνιες επιπτώσεις των πολιτικών λιτότητας (μνημόνια) που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα κατά την προηγούμενη δεκαετία. Οι νεοφιλελεύθερες αυτές πολιτικές όχι μόνο δε συνέτειναν στον εκσυγχρονισμό των σιδηροδρομικών υποδομών, αλλά τουναντίον και κατά πως φαίνεται προκάλεσαν περαιτέρω την απαξίωσή τους.

Στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου και ειδικότερα στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος της Δημόσιας Διοίκησης μελετάται και διερευνάται σε βάθος ποιος θα πρέπει να είναι ο σύγχρονος ρόλος του κράτους και η σχέση αυτού με την αγορά ώστε να προτείνονται εμπεριστατωμένες προτάσεις πολιτικής με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση των υποδομών με άξονα την προστασία και τη διευκόλυνση των πολιτών για τη γενικότερη προαγωγή της κοινωνικής ευημερίας.

*Λέκτορας Οικονομικής Θεωρίας & Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου

Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ