Θυμάμαι μια φωτογραφία που μου έδειξαν ένα πρωινό, λίγο πριν αρχίσει μια εκδήλωση.
Μια ηλικιωμένη γυναίκα, τυλιγμένη με ένα μαύρο μαντίλι.
Στο ένα χέρι κρατούσε την εικόνα του Χριστού. Στο άλλο, ένα σκουριασμένο κλειδί και ένα δισάκι.
Την φωτογραφία, το κλειδί και το δισάκι τα κρατούσε η εγγονή της και μας είπε για την γιαγιά της:
«Τη θυμάμαι καθαρά. Ήταν ένα απόγευμα του Οκτώβρη. Καθόμασταν στην αυλή του σπιτιού της, στην άκρη του χωριού. Είχε έναν κήπο γεμάτο βασιλικούς και ένα παλιό ραδιόφωνο. Η γιαγιά Ευδοκία μού έδειξε ένα μικρό δισάκι που κρατούσε από τότε που ήταν παιδί. Μέσα είχε μια χούφτα χώμα. “Από τον Πόντο είναι”, μου είπε. “Το πήρα κρυφά όταν φύγαμε. Δεν ήξερα πού πάμε. Ήξερα μόνο ότι δεν θα γυρίσουμε.” Κι έπειτα, με βλέμμα καθαρό αλλά γεμάτο βάρος, πρόσθεσε: “το κρατώ κάθε βράδυ κάτω από το μαξιλάρι μου, να με ταξιδεύει πίσω στον Πόντο”»
Την έλεγαν γιαγιά Ευδοκία.
Ήταν από ένα χωριό που σήμερα δεν το δείχνουν οι χάρτες μας.
Μα εκείνη θυμόταν κάθε στενό.
Η γιαγιά Ευδοκία δεν είναι μια φωτογραφία στο αρχείο. Είναι ο Πόντος, είναι η Κύπρος.
Είναι η μνήμη μας που επιμένει. Που δεν ξεχνά. Που μας δείχνει τον δρόμο.
Σήμερα, στη σκιά της ιστορίας και στο φως της συλλογικής μας μνήμης, στεκόμαστε μπροστά σε μία από τις πιο μαύρες σελίδες του Ελληνισμού. Η 19η Μαΐου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία. Είναι μία πληγή που δεν έκλεισε ποτέ. Είναι η μνήμη των 353.000 ψυχών που χάθηκαν. Είναι η κραυγή όσων έμειναν πίσω και δεν σώπασαν. Είναι το βλέμμα της γιαγιάς Ευδοκίας που κοιτούσε πίσω, καθώς βάδιζε προς το άγνωστο, κρατώντας το δισάκι με το χώμα.
Ο Πόντος, αυτή η μακρινή πατρίδα των Ελλήνων του Εύξεινου Πόντου, υπήρξε για αιώνες φάρος ελληνισμού. Από την αρχαιότητα έως τις αρχές του 20ού αιώνα, άνθισε εκεί ένας ακμαίος πληθυσμός με γλώσσα, θρησκεία, παιδεία και πολιτισμό. Η Τραπεζούντα, η Αμισός, η Σινώπη, δεν ήταν μόνο γεωγραφικά σημεία· ήταν κέντρα ζωής, πολιτισμού, αντίστασης και δημιουργίας.
Και όμως, αυτός ο λαός έγινε στόχος. Στόχος εξόντωσης, στόχος αφανισμού, στόχος σιωπής. Η περίοδος 1914–1923 υπήρξε εφιαλτική. Με τη σκιά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με πρόσχημα την εθνική ενοποίηση, οι Νεότουρκοι και στη συνέχεια οι κεμαλικοί εφάρμοσαν ένα οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης: μαζικές σφαγές, πορείες θανάτου, απαγχονισμοί, λεηλασίες, βιασμοί, εξορίες, λιμοί. Μια γενοκτονία, η οποία επιδιώχθηκε όχι απλώς για εκκαθάριση, αλλά για σβήσιμο μνήμης.
Αλλά δεν τα κατάφεραν. Γιατί οι λαοί που κρατούν τη μνήμη τους ζωντανή, δεν σβήνονται.
Όσοι Πόντιοι επέζησαν, έφτασαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Κάποιοι και στην Κύπρο. Χωρίς τίποτα. Με το τίποτα, όμως, έφτιαξαν τα πάντα. Ανέστησαν τις κοινότητές τους, μετέδωσαν την παράδοση, κράτησαν ζωντανό τον πολιτισμό. Και μας κληροδότησαν έναν ολόκληρο κόσμο. Έναν κόσμο που τραγουδά, που θυμάται, που δημιουργεί. Έναν κόσμο που σήμερα εκπροσωπείτε εσείς, αγαπητά παιδιά, εδώ στο σχολείο σας.
Και η Κύπρος καταλαβαίνει αυτό τον πόνο. Γιατί και η δική μας πατρίδα γνώρισε τον ξεριζωμό, την απώλεια, τον διχασμό. Το 1974, με την τουρκική εισβολή, χιλιάδες οικογένειες και στην Κύπρο ξεριζώθηκαν. Άφησαν πίσω τα σπίτια τους, τα μνήματα των γονιών τους, τις εκκλησίες τους. Και όπως οι Πόντιοι πριν από πενήντα χρόνια, έτσι και οι Κύπριοι βάδισαν στην προσφυγιά. Κι όμως, και οι δύο λαοί αντέχουν. Δεν λύγισαν. Κάνουμε τον πόνο μνήμη. Και τη μνήμη, φλόγα ελπίδας.
Αυτή η φλόγα ζει σήμερα εδώ, ανάμεσά μας. Μέσα από την εκπαίδευση, μέσα από την τέχνη, μέσα από το τραγούδι. Μέσα από εσάς, τα παιδιά αυτού του σχολείου. Γιατί κάθε ποίημα που γράψατε, κάθε στίχος που απαγγείλατε, κάθε ματιά που σηκώσατε προς τη σκηνή, ήταν ένα βήμα προς τη δικαίωση της μνήμης. Ήταν ένα αντίο προς το σκοτάδι και ένα καλωσόρισμα στο φως
Η ιστορική μνήμη δεν είναι τιμή μόνο προς τους νεκρούς. Είναι ασπίδα για τους ζωντανούς. Είναι το δίχτυ ασφαλείας που μας προστατεύει από την επανάληψη της Ιστορίας, όταν αυτή δεν διδάσκει. Και η γενοκτονία των Ποντίων, όπως και άλλες γενοκτονίες του 20ού αιώνα, πρέπει να διδάσκεται. Όχι ως κλείσιμο λογαριασμών, αλλά ως ανοικτή πρόσκληση στη συνείδηση.
Η Κυπριακή Δημοκρατία, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ, έχει επανειλημμένα καλέσει τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει επίσημα τη γενοκτονία των Ποντίων. Και θα συνεχίσει να το κάνει. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη, χωρίς αλήθεια.
Δεν μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση, χωρίς αποδοχή του παρελθόντος.
Δεν μπορεί να υπάρξει μέλλον, χωρίς μνήμη.
Και η Παιδεία μας είναι το εργαλείο με το οποίο μπορούμε να σφυρηλατήσουμε αυτή τη μνήμη. Γι’ αυτό και η απόφαση να θεσμοθετηθεί η 19η Μαΐου ως επίσημη ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων στα σχολεία της Κύπρου ήταν βαθιά πολιτική, ιστορική και ανθρώπινη. Είναι μία πράξη ευθύνης και αξιοπρέπειας απέναντι στις επόμενες γενιές
Το ίδιο κάνει και η ΕΕ, όταν επιλέγει να ενισχύει τα προγράμματα ιστορικής συνείδησης. Το ίδιο κάνει κάθε χώρα που τολμά να πει την αλήθεια. Και αλήθεια είναι αυτό: ότι ο Πόντος ματώθηκε. Ο Ελληνισμός ματώθηκε. Η ανθρωπότητα ματώθηκε. Αλήθεια είναι ότι 353.000 ψυχές χάθηκαν. Αλήθεια είναι ότι επιβίωσαν εκείνοι που αρνήθηκαν να ξεχάσουν.
Αγαπητοί φίλοι,
Σε κάθε εποχή, υπάρχουν στιγμές που ο λαός καλείται να σηκώσει το βλέμμα ψηλά και να αποφασίσει: θα σιωπήσει ή θα μιλήσει; Θα ξεχάσει ή θα θυμηθεί; Θα σκύψει ή θα σταθεί όρθιος;
Σήμερα, εδώ στην Πάφο, λέμε όλοι μαζί: στεκόμαστε όρθιοι.
Και εσείς, αγαπητά παιδιά, με το έργο σας σήμερα απαντήσατε σε αυτή την πρόκληση με τον πιο δυνατό τρόπο. Δεν γράψατε απλώς λόγια σε χαρτί. Δεν φορέσατε απλώς κοστούμια ή μάθατε απ’ έξω στίχους. Φτιάξατε γέφυρες. Ανάμεσα στο τότε και το τώρα. Ανάμεσα στον Πόντο και στην Πάφο. Ανάμεσα στον χρόνο και την ιστορική αλήθεια. Και αυτή η πράξη, είναι πολιτισμός. Είναι ταυτότητα. Είναι αντίσταση.
Γιατί τι άλλο είναι η μνήμη αν όχι μια μορφή αντίστασης απέναντι στη λήθη; Τι άλλο είναι η δικαιοσύνη αν όχι η αποκατάσταση όσων χάθηκαν στη σιωπή; Κι αν η δικαιοσύνη αργεί, δεν σημαίνει πως είναι λιγότερο αναγκαία.
Στον Πόντο, οι άνθρωποι πολέμησαν με τραγούδια και με δάκρυα. Με ψαλμούς και με σιωπή. Πέρασαν τον θάνατο χωρίς να εγκαταλείψουν τη γλώσσα τους. Πέρασαν τον εξευτελισμό χωρίς να απαρνηθούν την πίστη τους. Και σήμερα, 100 χρόνια μετά, οι απόγονοί τους τους τιμούν. Τους φωνάζουν με το όνομά τους. Τους αγκαλιάζουν στις τελετές, στις προσευχές, στα μουσεία, στις λέξεις.
Το να θυμόμαστε δεν είναι απλώς ζήτημα ιστορικής γνώσης. Είναι ηθική πράξη. Και στις μέρες μας, όπου η παραπληροφόρηση και η εσκεμμένη στρέβλωση της Ιστορίας διαβρώνουν το δημόσιο λόγο, η μνήμη είναι αντίδοτο. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται κάθε αξιόπιστο κράτος, κάθε ώριμη κοινωνία, κάθε δημοκρατική Πολιτεία.
Και αυτή είναι η Κύπρος που θέλουμε. Μια Κύπρος που δεν φοβάται την αλήθεια. Που δεν αρνείται την ιστορία της. Που τιμά το δίκαιο και υπηρετεί τη δικαιοσύνη. Που έχει το θάρρος να διδάξει στα παιδιά της πως τίποτε σπουδαίο δεν κτίζεται χωρίς μνήμη. Χωρίς ρίζες. Χωρίς την αναγνώριση του πόνου.
Γι’ αυτό και σήμερα δεν είναι απλώς μια επέτειος. Είναι μία υπόσχεση: να παραμείνουμε άνθρωποι. Να παραμείνουμε ελεύθεροι. Να παραμείνουμε δίκαιοι. Και αυτή η υπόσχεση είναι η μεγαλύτερη τιμή στους ανθρώπους του Πόντου.
Κάθε φορά που αναγνωρίζουμε ένα ιστορικό τραύμα, στήνουμε έναν φάρο για τις επόμενες γενιές. Κάθε φορά που σιωπούμε, σκάβουμε λάκκους για τα θεμέλια του μέλλοντος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία συμμετέχουμε ενεργά, θεμελιώθηκε πάνω στην αρχή “ποτέ ξανά”. Οφείλουμε να εντάξουμε τη γενοκτονία των Ποντίων στην κοινή ευρωπαϊκή ιστορική συνείδηση. Όχι για να διασπάσουμε, αλλά για να συμφιλιώσουμε.
Μπορεί να μη γνωρίσατε τον Πόντο. Μπορεί να μην πατήσατε ποτέ στα χώματά του. Όμως σήμερα, με την καρδιά σας, τον περπατήσατε. Και σας βεβαιώνω: αυτός ο περίπατος αξίζει περισσότερο από κάθε χάρτη. Γιατί δεν τον καθοδηγεί η γεωγραφία, αλλά η ψυχή.
Αυτή η ψυχή μάς ζητά να θυμόμαστε. Όχι για να μένουμε στο παρελθόν, αλλά για να χτίζουμε πιο ανθρώπινο μέλλον. Όχι για να δικάζουμε, αλλά για να μην ξαναγίνει το ίδιο λάθος. Όχι για να τραυματίζουμε, αλλά για να θεραπεύουμε.
Και εσείς, σήμερα, θεραπεύσατε. Την αδικία της σιωπής. Την αδράνεια του χρόνου. Την απόσταση ανάμεσα στη θυσία και στην αναγνώρισή της. Και το κάνατε με τον πιο αγνό, τον πιο ειλικρινή τρόπο: μέσα από τη συμμετοχή σας. Μέσα από την Παιδεία.
Το κράτος μας στέκεται δίπλα σας σε αυτή την πορεία. Θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε κάθε προσπάθεια ανάδειξης της ιστορικής αλήθειας. Θα ενισχύσουμε τις πρωτοβουλίες που προάγουν τον πολιτισμό της μνήμης. Θα απαιτούμε διεθνώς την αναγνώριση. Και θα στεκόμαστε δίπλα σε κάθε μαθητή, σε κάθε δάσκαλο, σε κάθε οικογένεια που διδάσκει στα παιδιά της τι σημαίνει να έχεις ρίζες.
Γιατί, τελικά, εκεί κρίνεται ένας λαός: στο αν τιμά τις ρίζες του.
Θυμόμαστε τους δασκάλους που εκτελέστηκαν γιατί δίδασκαν ελληνικά. Θυμόμαστε τους ιερείς που μαρτύρησαν κρατώντας εικόνες. Θυμόμαστε τις μανάδες που βάδισαν χιλιόμετρα κρατώντας στην αγκαλιά τα παιδιά τους. Θυμόμαστε τα παιδιά που δεν πρόλαβαν να μεγαλώσουν.
Και ναι, θυμόμαστε τη γιαγιά Ευδοκία. Που έφυγε παιδί και έζησε όλη της τη ζωή με ένα σακουλάκι χώμα κάτω από το στρώμα της. Όχι για να το βλέπει, αλλά για να το νιώθει. Για να κοιμάται πάνω στις ρίζες της.
Όταν πέθανε, βάλαμε εκείνο το χώμα στο μνήμα της. Και εκεί, για πρώτη φορά, ο Πόντος συνάντησε την Κύπρο. Στο ίδιο χώμα. Στην ίδια ιστορία. Στην ίδια υπόσχεση.
Και ας θυμηθούμε ξανά τα λόγια της:
«Αν δεν κουβαλάς το χώμα σου, δεν ξέρεις ποιος είσαι. Κι αν το ξεχάσεις, χάνεσαι.»
Εμείς δεν θα χαθούμε. Θα θυμόμαστε. Θα μιλάμε. Θα χτίζουμε.
Γιατί η μνήμη είναι ζωή.
Γιατί ο Πόντος δεν σβήνει.
Γιατί τα παιδιά της Κύπρου κρατούν τη φλόγα.
Και όσο υπάρχει φλόγα, υπάρχει ελπίδα.
Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ
