Πως επιβαρύνει η πανδημία τον ψυχισμό μας; Πως επηρεάζονται ενήλικες και παιδιά; Που μπορεί να απευθυνθεί κάποιος εν μέσω Lockdown για ψυχολογική υποστήριξη; Η ψυχολόγος Κατερίνα Φλωρά μιλάει στη SPEAKNEWS και δίνει απαντήσεις για θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία του πληθυσμού εν μέσω καραντίνας.
Κυρία Φλωρά, μετά από δύο lockdown και ένα ολόκληρο έτος με μέτρα προστασίας, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα από δημόσιες αρχές και ΜΜΕ στα πλήγματα που δέχονται η δημόσια υγεία και η οικονομία, αλλά περνάει σε δεύτερη μοίρα θα λέγαμε η επιβάρυνση που φέρει η πανδημία στην ψυχική υγεία του πληθυσμού. Συμφωνείτε; Πως το σχολιάζετε;
Έχουν γίνει αρκετές αναφορές στην ψυχική υγεία αλλά συμφωνώ ότι δεν έχει δοθεί η απαραίτητη έμφαση. Γνωρίζουμε ότι και στο πρώτο κύμα και στο δεύτερο υπάρχει έξαρση των ψυχικών διαταραχών ειδικά στους ανθρώπους που και πριν την πανδημία είχαν κάποια ευαλωτότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν επηρεάζει τον καθένα μας η όλη κατάσταση. Είναι αναμενόμενο σε καταστάσεις όπου κυριαρχούν τα αρνητικά γεγονότα και η αβεβαιότητα να αυξάνονται τόσο οι αρνητικές σκέψεις όσο και τα αρνητικά συναισθήματα.
Υπάρχουν μετρήσιμα στοιχεία σχετικά με την επιβάρυνση της ψυχικής υγείας από την πανδημία, στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως; Ποια είναι η εικόνα που μεταφέρεται;
Έχουν γίνει αρκετές μελέτες για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των πολιτών και τη χώρα μας. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν έξαρση των συναισθημάτων φόβου, άγχους και αβεβαιότητας αλλά και χαμηλή διάθεση. Ως εκ τούτου άνθρωποι με ευαλωτότητα μπορούν να αναπτύξουν αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης. Σε Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Γαλλία και Ιταλία έρευνες καταδεικνύουν παρόμοια αποτελέσματα.
Όλοι αναφέρονται στην επιβάρυνση της ψυχολογίας λόγω του Lockdown, αλλά ελάχιστοι σχολιάζουν το πώς επιδρά στον άνθρωπο ο ίδιος ο φόβος της ασθένειας. Είναι υπαρκτή αυτή η παράμετρος;
Ναι φυσικά είναι. Ο φόβος για την ίδια την ασθένεια και ο φόβος μήπως νοσήσουμε οι ίδιοι ή και οι δικοί μας άνθρωποι έχει ήδη καταγραφεί ως μία από τις βασικότερες ανησυχίες αν όχι η βασικότερη. Είναι ο φόβος μήπως νοσήσει, μήπως πεθάνει κάποιος ή κάποια, μήπως είναι μόνος ή μόνη του και δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει. Η έλλειψη εγγύτητας και φυσικής επαφής αυτή την περίοδο εντείνει αυτές τις ανησυχίες.
Βλέπουμε ότι παγκοσμίως υπάρχει μία διόλου ευκαταφρόνητη ομάδα ανθρώπων που αρνούνται ή υποβιβάζουν την ύπαρξη του κορωνοϊού και των επιπτώσεών του. Μπορούμε να διακρίνουμε ψυχολογικούς παράγοντες πίσω από την στάση αυτή;
Η αμφισβήτηση των επιστημονικών δεδομένων υπήρχε και πριν την πανδημία από μια μερίδα ανθρώπων. Οι άνθρωποι έχουμε συνηθίσει να απαιτούμε από την επιστήμη οριστικές λύσεις. Στη συγκεκριμένη περίπτωση βλέπουμε μια υπερπροσπάθεια από την επιστημονική κοινότητα να κατανοήσει τη συμπεριφορά του ιού. Υπάρχει πρότερη γνώση αλλά πολλά στοιχεία είναι καινούρια. Ως εκ τούτου είναι λογικό να υπάρχουν και κάποιες υπερβολές ή και αστοχίες. Αν αντιμετωπίσουμε την επιστήμη ως συστηματική γνώση θα κατανοήσουμε πώς λειτουργεί και θα είμαστε πιο επιεικείς.
Από την άλλη, μπορούμε να υποθέσουμε ότι όσοι αμφισβητούν ακόμη και την ύπαρξη του ιού έχουν πιθανώς μία επιφυλακτικότητα ή καχυποψία, ως ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Η άρνηση ακόμη και της ύπαρξης του ιού θα μπορούσε να ερμηνευθεί, επίσης, ως ένας αμυντικός μηχανισμός απέναντι στην υπερπληροφόρηση, στην παράνοια των ημερών και στην αδυναμία κατανόησης των ποικίλων παραγόντων που επηρεάζουν την πανδημία και τη διαχείρισή της.
Τι συμβουλές θα δίνατε ως επαγγελματίας της ψυχικής υγείας για την αντιμετώπιση του Lockdown; Τι μπορεί να κάνει για να νιώσει καλύτερα ένας άνθρωπος που μένει κλεισμένος για μήνες σε ένα διαμέρισμα, χωρίς προσωπική επαφή με τους αγαπημένους του;
Είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τις επαφές μας με τους άλλους έστω και με έμμεσο τρόπο, μέσω του διαδικτύου ή του τηλεφώνου. Έτσι το αίσθημα απομόνωσης μειώνεται και παράλληλα διατηρούμε τις σημαντικές για εμάς σχέσεις. Επιπλέον, μπορούμε να διατηρήσουμε μέρος των παλιών μας συνηθειών έστω και πάλι με έμμεσο τρόπο. Το διαδίκτυο προσφέρει αυτή τη δυνατότητα, πχ. να συμμετέχουμε σε προγράμματα γυμναστικής ή χορού, να παρακολουθήσουμε εκπαιδευτικά σεμινάρια και άλλα πολλά. Ένας καθημερινός περίπατος είναι, επίσης, πολύτιμος και μειώνει το αίσθημα του εγκλεισμού που συχνά είναι επώδυνο. Τέλος, για ορισμένους από εμάς είναι μια ευκαιρία να ασχοληθούμε- μόνοι μας ή με τα άτομα που συμβιώνουμε- με ό,τι δεν μπορούμε να κάνουμε υπό άλλες συνθήκες λόγω του φόρτου εργασίας π.χ. κηπουρική, μαγείρεμα κοκ. Έχουμε ακούσει για ανθρώπους που απολαμβάνουν αυτή την περίοδο περισσότερο ακόμα και απλά καθημερινά πράγματα, όπως ο ύπνος.
Πως επηρεάζει η εργασία από το σπίτι και η μεταφορά των εργασιακών προβλημάτων και υποχρεώσεων εντός της οικίας, τον ανθρώπινο ψυχισμό;
Είναι μια ιδιόμορφη συνθήκη. Δεν αλλάζουμε παραστάσεις και ερεθίσματα και αυτό μας επηρεάζει ψυχικά. Συνήθως αποτυπώνεται σε χαμηλότερα επίπεδα διάθεσης και ενέργειας. Από την άλλη, το σπίτι από χώρος της προσωπικής μας ηρεμίας και ξεκούραση έχει μετατραπεί και σε επαγγελματικό χώρο και αυτό μπορεί να προκαλέσει εκνευρισμό τόσο σε εμάς όσο και αυτούς που ζουν μαζί μας. Είναι σημαντικό να εστιάσουμε στο γεγονός ότι ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες μπορούμε και διατηρούμε μέρος της εργασιακής μας πραγματικότητας. Επίσης, να εστιάσουμε στα πιθανά οφέλη της τηλε-εργασίας όπως ότι δεν μετακινούμαστε καθημερινά και κερδίζουμε χρόνο.
Ήδη υπάρχουν αναφορές για αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας κατά την περίοδο της καραντίνας. Ποια είναι η εικόνα που έχετε εσείς σχετικά με την κατάσταση;
Όταν βρισκόμαστε αναγκαστικά στον ίδιο χώρο κλεισμένοι με ανθρώπους με τους οποίους έχουμε συγκρούσεις, είναι αναμενόμενο να αυξάνονται οι βίαιες συμπεριφορές διότι δεν υπάρχουν και οι διέξοδοι που είχαμε πριν την περίοδο της καραντίνας. Δυστυχώς έχουν όντως αυξηθεί τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αυτή την εποχή. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η αιτία αυτών των περιστατικών δεν είναι ο εγκλεισμός. Ο εγκλεισμός είναι η αφορμή για την αύξηση των κρουσμάτων. Οι αιτίες προϋπήρχαν και ανευρίσκονται σε ριζωμένες αναχρονιστικές αντιλήψεις και στην ανισοτιμία ανάμεσα στα δύο φύλα. Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι η βία είναι πάντα κλιμακούμενη και όταν εμφανίζεται χρειάζεται να μην δείχνουμε την παραμικρή ανοχή.
Πολλοί άνθρωποι βασίζονται στην τακτική επαφή με ψυχολόγους και δομές ψυχικής υγείας, για να μπορέσουν να είναι λειτουργικοί στην καθημερινότητά τους. Πως λύνεται αυτό το πρόβλημα μέσα στην καραντίνα; Γίνονται οι συνεδρίες εξ αποστάσεως, και αν ναι, καλύπτεται με αυτό τον τρόπο ο ασθενής;
Ναι, φυσικά συνεχίζεται αμείωτη η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και κατά τη διάρκεια της καραντίνας μέσω διαδικτύου ή τηλεφώνου. Πχ. Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) λειτουργεί καθημερινά γραμμή τηλεφωνικής υποστήριξης δωρεάν. Και οι ιδιώτες ψυχολόγοι και ψυχίατροι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους διαδικτυακά. Ο τρόπος αυτός ψυχολογικής υποστήριξης, που ήταν αρκετά διαδομένος και πριν την πανδημία, είναι αποτελεσματικός και έχει γίνει πλέον μέρος της ζωής μας.
Τα παιδιά νηπιακής και προνηπιακής ηλικίας, που μαθαίνουν τώρα τον κόσμο, έχουν ήδη διανύσει ένα χρόνο με εγκλεισμό, απουσία συγχρωτισμού με συνομήλικους, έλλειψη των παππούδων τους και όλες τις άλλες απώλειες που επέφερε η πανδημία. Πως επηρεάζει αυτή η κατάσταση τον παιδικό ψυχισμό, άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα. Να αναμένουμε στο μέλλον την εκδήλωση συλλογικών τραυμάτων σε αυτή τη γενιά;
Για τα μικρά παιδιά είναι μια σημαντική εμπειρία πολύ νωρίς στη ζωή τους. Ωστόσο, τα παιδιά είναι από τη φύση τους προσαρμοστικά και βλέπουμε ήδη πως έχουν συνηθίσει τη νέα κατάσταση και τηρούν συχνά τα μέτρα. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τραύμα ή τουλάχιστον είναι νωρίς ακόμα γι’ αυτό. Είναι σημαντικό οι ενήλικοι να συμπεριφέρονται ψύχραιμα και να εξηγούν στα παιδιά το καθετί ώστε να αποφύγουμε την ανάπτυξη καταναγκαστικών και υποχονδριακών συμπτωμάτων στα παιδιά.
Που μπορεί να απευθυνθεί κάποιος άνθρωπος που νιώθει να λυγίζει ψυχικά κάτω από το βάρος της πανδημίας, και ιδίως κάποιος που δεν είχε αναζητήσει σχετική βοήθεια παλιότερα; Υπάρχουν υπηρεσίες στήριξης;
Όπως ανέφερα και παραπάνω, υπάρχουν αρκετές υπηρεσίες όπως το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο που παρέχει δωρεάν υπηρεσίες στήριξης. Φυσικά, οι πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες συνεχίζουν να παρέχουν υποστήριξη και τον καιρό της πανδημίας όπως πχ. το 15900 για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αλλά και άλλες ποικίλες υπηρεσίες που μπορεί να βρει κανείς με μια απλή αναζήτηση.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
H Κατερίνα Φλωρά είναι διδάσκουσα Κλινικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Έχει σπουδάσει Ψυχολογία και έχει μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλινική και Κοινωνική Ψυχολογία (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-ΑΠΘ) με ειδίκευση στις εξαρτήσεις και τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα καθώς και στην Κοινωνική και Πολιτική Θεωρία (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία (ΑΠΘ). Η διδακτορική της διατριβή στην Κλινική Ψυχολογία αφορά στη συστηματική μελέτη των σημαντικών παραγόντων στη θεραπεία της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες. Έχει εκπαιδευτεί στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία. Είναι υπότροφος IKY, έχεi λάβει υποτροφία από το Γερμανικό Υπουργείο για ευπαθείς ομάδες πληθυσμού (Bundesministerium fur Familien, Kinder, Frauen und Senioren) και έχει μετεκπαίδευση στη συμβουλευτική νέων (Berlin & Cottbus, Germany). Έχει λάβει Μεταδιδακτορική Υποτροφία Αριστείας από το ΑΠΘ (2012).
Έχει εργαστεί σε δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και ως θεραπεύτρια παιδιών και ενηλίκων. Έχει συμμετάσχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ψυχοκοινωνικής μέριμνας, διαπολιτισμικής προσέγγισης και συμβουλευτικής νέων σε Ελβετία και Γερμανία. Είναι Μέλος-Σύμβουλος του Δικτύου ερευνητών για θέματα νεολαίας (Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς).
Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος ως λέκτορας, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, στο ΤΕΙ Ηπείρου και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο τα γνωστικά αντικείμενα της Κλινικής Ψυχολογίας, της Συμβουλευτικής και της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά και έχει παρουσιάσεις σε συνέδρια στο χώρο των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων και της ψυχοθεραπείας.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την πρόληψη και τη θεραπεία των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, τη θετική ψυχολογία, την αφηγηματική προσέγγιση και την μελέτη των κοινωνικών παραγόντων της ψυχικής ασθένειας.
