του Δρ. ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ
Η ΑΟΖ αλλάζει το γεωπολιτικό περιβάλλον γιατί δημιουργεί έναν ισχυρότατο δεσμό με τεράστιες περιοχές της θάλασσας (μέχρι 200ν.μ.) και τα αντίστοιχα παράκτια κράτη. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους υποθαλάσσιους ενεργειακούς πόρους (πετρέλαιο, αέριο). Γι’ αυτούς θα αρκούσε και μόνον η Υφαλοκρηπίδα, η οποία βέβαια διευρύνθηκε σημαντικά σε έκταση διά μέσου και λόγω της καθιέρωσης της ΑΟΖ. Αφορά τη συνολική σχέση με τη θάλασσα και την οικονομική κυριαρχία σ’ αυτήν. Επίσης, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και κυρίως το περιβάλλον, δηλαδή την προστασία, την διατήρηση και την διαχείρισή του.
Ιδίως για την Ελλάδα, με την αρχιπελαγική δομή του Αιγαίου, το ελληνικό εδαφικό περίγραμμα παύει να παρουσιάζει κενό στο Αιγαίο! Τα νησιά δεσπόζουν στον θαλάσσιο χώρο, έχουν ισότιμα δικαιώματα με τις ηπειρωτικές ακτές κι έτσι δημιουργείται μέσω της ΑΟΖ, αλλά και της χωρικής θάλασσας των 12 ν.μ., ένας ιδιαίτερα στενός συνεκτικός δεσμός με τον ηπειρωτικό χερσαίο χώρο. Αυτό, με την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων αερίου και πετρελαίου στην Ανατολική Μεσόγειο και σε άλλες θάλασσες της χώρας μας (Ιόνιο, Λιβυκό) αλλάζει τα δεδομένα και τις ισορροπίες. Η έκταση της Τουρκίας (780.000 τ.χλμ.) αντιρροπίζεται με την προσθήκη της θαλάσσιας έκτασης της ΑΟΖ ως ωφέλιμου χώρου στον χερσαίο ελληνικό χώρο καθώς είναι υπερτριπλάσια από την χερσαία εδαφική περιοχή της Ελλάδος των 132.000 τ.χλμ. Η Αιγιαλίτιδα των 12 ν.μ. και (κυρίως) η ΑΟΖ των 200 ν.μ., με βάση την αρχή της Μέσης Γραμμής, φτάνουν τις 494.000 τ.χλμ., δηλαδή 3,7 φορές την χερσαία επιφάνεια της χώρας! Αυτό δεν θέλει να αποδεχθεί ούτε να το επιτρέψει η Τουρκία. Η άρνησή της όμως είναι αυθαίρετη και δεν έχει νομική βάση. Ακόμη κι αν η Χάγη δεν δικαιώσει πλήρως τις ελληνικές προσδοκίες,θα το κάνει σε υψηλό ποσοστό λόγω των ρυθμίσεων του Διεθνούς Δικαίου.
Η Ελλάδα έχει υποχρέωση απέναντι στο μέλλον της να επιβάλει τα νόμιμα δικαιώματά της! Η Τουρκία δικαιούται μόνον ό,τι της παρέχει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, όχι ό,τι αυτή θέλει να διεκδικεί.
Έχουμε μία ιδανική ευκαιρία μεγέθυνσης του εθνικού μας χώρου. Χωρίς μάλιστα να αποκλείσουμε την διεθνή ναυσιπλοΐα, την υπέρπτηση ή σωληναγωγούς και καλώδια στο βυθό. Η Τουρκία κράτησε, με βάση τις Διεθνείς Συνθήκες, τις χερσαίες περιοχές Μικράς Ασίας και Ανατολικής Θράκης, αλλά παραιτήθηκε από τα νησιά πέραν των 3 ν.μ. από τις ακτές της (Συνθήκη Λωζάνης, άρθρα 12 και 16). Τώρα προσπαθεί να αναιρέσει τις διεθνείς αυτές συνοριακές ρυθμίσεις της Λωζάνης(1923), βλέποντας ότι το νέο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας ευνοεί τα νησιά! Είναι αργά όμως και είναι αδιανόητο να παραβιάζει ή να επιχειρεί να αναιρέσει διεθνείς συνοριακές ρυθμίσεις που διαρκούν ήδη έναν αιώνα!
Η Ελλάδα άργησε να αντιληφθεί τη σημασία της ΑΟΖ (αλλά και άλλων ρυθμίσεων του Δικαίου της Θάλασσας), λόγω εσωτερικής άγνοιας, παρανόησης ή και αδιαφορίας! Θεωρήθηκε ότι η ΑΟΖ αφορά μόνο τους ωκεανούς! Ή ότι πιθανώς είναι μαξιμαλιστικός στόχος, ιδίως για την Μεσόγειο ως ημίκλειστη θάλασσα! Όλα αυτά είναι λάθη, είναι δραματικές και ανεπίτρεπτες ολιγωρίες…
Το 1986 που η Τουρκία εξήγγειλε ΑΟΖ στην Μαύρη Θάλασσα και την οριοθέτησε το 1988 με την τότε Σοβιετική Ένωση με βάση την Μέση Γραμμή, έπρεπε η Ελλάδα να είχε επίσης θεσπίσει ΑΟΖ, καλώντας την Τουρκία και τα λοιπά κράτη να οριοθετήσουν τις γειτονικές ΑΟΖ τους με τη χώρα μας. Τώρα, το περιβάλλον επιδεινώθηκε γιατί βρέθηκαν υδρογονάνθρακες! Όμως η μικρή και εν μέρει κατεχόμενη Κύπρος μάς δείχνει τον δρόμο! Το 2004 κήρυξε την ΑΟΖ και την οριοθέτησε με την Αίγυπτο,τον Λίβανο και το Ισραήλ. Θέλει όμως αποφασιστικότητα και ταυτόχρονα, ιδίως, θαλάσσια και εναέρια ισχύ για απόλαυση των δικαιωμάτων μας και επιβολή τους απέναντι στους παράνομους διεκδικητές τους.
Η Τουρκία προσπαθεί να αρθρώσει αντεπιχειρήματα, μιλώντας για ιεραρχικά δήθεν ανώτερα δικαιώματα των ηπειρωτικών ακτών έναντι των νησιωτικών! Ισως επικαλούμενη δύο Διεθνείς Αποφάσεις οριοθέτησης, Ουκρανίας- Ρουμανίας, το 2009, στη Μαύρη Θάλασσα και Μπαγκλαντές –Μυανμάρ, το 2016, στον Κόλπο της Βεγγάλης. Όμως εκεί δεν έχουμε Αρχιπέλαγος όπως στο Αιγαίο! Αλλά μόνον μεμονωμένα ή ακατοίκητα νησιά. Όσο για το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου έχουμε το θετικό προηγούμενο Απόφασης Διαιτητικού Δικαστηρίου (1992)για τα νησιά Σεν Πιέρ και Μικελόν της Γαλλίας, που πήραν τμήμα μεγάλο τμήμα της ΑΟΖ τους αν και βρίσκονται «εναγκαλισμένα» από έναν Κόλπο του Καναδά, 2.200 ν.μ. από την μητροπολιτική Γαλλία! Και υπάρχουν κι άλλα παρόμοια διεθνή προηγούμενα.
Συνολικά βέβαια μιλώντας, η νομική μας θέση για το Καστελλόριζο (σύμπλεγμα 14 νησιών, κατοικημένων πάντα με ελληνικό πληθυσμό που έφθανε τις 14.000 παλιότερα) δεν είναι άτρωτη. Σε κάθε περίπτωση όμως η Ρόδος, η Κάρπαθος, η Κάσος, η Ανατολική Κρήτη και το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου παράγουν δικαιώματα ΑΟΖ στην περιοχή νότια της Τουρκίας και μέχρι την Μέση Γραμμή με την Κύπρο στα Ανατολικά και με την Αίγυπτο στα Νότια.
Σημαντικότατο θέμα είναι, βέβαια, η επέκταση της χωρικής μας θάλασσας(Αιγιαλίτιδας Ζώνης) στα 12 ν.μ.( ή έστω σε ορισμένες περιοχές στα 10 ν.μ.) γιατί, μετά απ’ αυτήν, αρχίζει το καθεστώς οικονομικής κυριαρχίας της ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδας, ενώ οι εξουσίες του παράκτιου κράτους στη χωρική θάλασσα είναι πλήρους κυριαρχίας.
Μεγάλης σημασίας είναι οι και οι μελλοντικές οικονομικές χρήσεις της θάλασσας που θα προκύψουν από την τεχνολογική εξέλιξη και θα ανήκουν επίσης αποκλειστικά στο παράκτιο κράτος μέσα στην ΑΟΖ. Αλλά και η προστασία και διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ιδίως στο πανέμορφο οικοσύστημα του Αρχιπελάγους του Αιγαίου, με στόχο την βιώσιμη(αειφόρο) αλιεία, την διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος αλλά και τον τουρισμό ως την «βαρειά» βιομηχανία της Ελλάδος.
(*) Διεθνολόγος, Λέκτορας Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.
Πρόεδρος Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας
