Μίνα Μαρούγκα “Το πρόβλημα είναι πώς να είσαι έφηβος κατά τη διάρκεια των Πανελληνίων”

Ψυχοθεραπεύτρια MSc, Κοινωνικη Ανθρωπολόγος MSc

Επιμέλεια Λ.Ν

Στον απόηχο των φετινών πανελλαδικών και πριν ανακοινωθούν οι βάσεις εισαγωγής στα ανώτατα εκπαιδευτική ιδρύματα, η ψυχολόγος Μίνα Μαρούγκα μιλάει στο SPEAKNEWS για τον αντίκτυπο των εξετάσσεων στον ψυχισμό των εφήβων, το άγχος για την επιλογή σχολής, την διαχείριση ενός κακού αποτελέσματος και το ρόλο που πρέπει να κρατήσουν οι γονείς προκειμένου να στηρίξουν τα παιδιά τους.

Πανελλαδικές εξετάσεις και εφηβεία. Ποιο είναι το αντίκτυπο αυτής της δοκιμασίας στην ψυχολογία του εφήβου;

«Το πρόβλημα είναι πώς να είσαι έφηβος στην περίοδο της εφηβείας» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Winnicot. Το πρόβλημα είναι πώς να είσαι έφηβος κατά τη διάρκεια των Πανελληνίων, θα μπορούσε κανείς να παραφράσει.

Κατά το αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας, τα συναισθήματα βιώνονται ούτως ή άλλως με πολύ έντονο τρόπο και ένταση. Όλα τα κυρίαρχα θέματα της ζωής, όπως οι σπουδές, η εργασία, οι ερωτικές και διαπροσωπικές σχέσεις περνούν από ένα μικροσκόπιο διανθισμένο από μεταβολές στη σωματική ανάπτυξη, ορμονολογικές μεταβολές, υπαρξιακές ανησυχίες, με συνεπακόλουθες εξάρσεις στο συναίσθημα και τη διάθεση.

Αν σε αυτό το κράμα, προσθέσουμε την ούτως η άλλως ψυχοφθόρα διαδικασία των Πανελληνίων, καταλαβαίνει κανείς ότι τα δύσκολα συναισθήματα διογκώνονται, βιώνονται πιο έντονα, με αποτέλεσμα να παρατηρούμε συχνά πολλούς νέους ανθρώπους ευάλωτους μπροστά στην ψυχοπιεστική φάση των εξετάσεων. Αυτή η ευαλωτότητα εκφράζεται με άγχος, η εκδήλωση του οποίου ποικίλει ανάλογα με το ίδιο το άτομο, αλλά και την οικογένειά του. Μέχρι ενός σημείου το άγχος αυτό μπορεί να είναι αποδοτικό και να κινητοποιεί τον υποψήφιο για περαιτέρω προσπάθεια.

Ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε το άτομο να παγώνει, ή να ακινητοποιείται από το φόρτο που αισθάνεται να κουβαλά, σε σημείο να μην μιλάμε για παραγωγικό stress αλλά για παραλυτικό άγχος. Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα άγχους κατά την εξεταστική περίοδο χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: τα ψυχοσωματικά (πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι, δύσπνοια, ταχυκαρδίες, έντονη εφίδρωση στα άκρα, δυσκολία στον ύπνο και στη συγκέντρωση),  τα συναισθηματικά (ευσυγκινησία, ευερεθιστότητα) αλλά και αυτά που αναφέρονται στο περιεχόμενο της σκέψης (αρνητικές σκέψεις, καταστροφολογία, μειωμένη αυτοπεποίθηση). Για παράδειγμα συχνά ακούμε, ακόμα και υποψηφίους με πολύ καλές επιδόσεις να λένε φράσεις του τύπου «Δεν έχω κάνει τίποτα», «Δεν θα περάσω πουθενά» , «αποκλείεται να τα καταφέρω».

Οι επιθυμίες, οι δυνατότητες και η επιλογή των σχολών. Πως μπορούν οι γονείς να συμβάλλουν ώστε το παιδί τους να πάρει τη σωστή απόφαση χωρίς να επιβάλλουν τις δικές τους φιλοδοξίες;

Λειτουργώντας υποστηρικτικά και όχι αφοριστικά, σύμφωνα με τις δικές τους προσδοκίες. Ας έχουμε υπόψιν ότι πρόκειται για μια καθοριστική απόφαση, για τη λήψη της οποίας δεν βρίσκεται κάθε έφηβος στο ίδιο επίπεδο ωριμότητας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είναι καίριας σημασίας να γνωρίζουμε τα όρια και τις δυνατότητες του παιδιού, ώστε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο χρήσιμοι στην διαδικασία λήψης της απόφασης.

Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι παρατηρούμε πολύ συχνά περιπτώσεις γονέων που βλέπουν το παιδί σαν προέκταση του δικού τους Εγώ και όχι σαν μια μελλοντική ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Πρόκειται για μια απόπειρα να επιβάλουν αυτό που εκείνοι θεωρούν ιδανικό, παραγνωρίζοντας κλίσεις, ταλέντα, ανάγκες, εν τέλει τη μοναδικότητα του ίδιου του υποψηφίου. Αυτή είναι μια τακτική που μπορεί να φορτώσει με ακόμα περισσότερο άγχος ένα νέο άνθρωπο, που αγωνιά να φανεί αντάξιος των προσδοκιών του οικογενειακού συστήματος ή της κοινωνίας.

Ανοιχτός διάλογος με το παιδί, υποστήριξη και ενθάρρυνση να προσδιορίσει τις κλίσεις και τα δικά του όνειρα, ερεθίσματα εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού τύπου καθ’ όλη τη διάρκεια της εφηβείας, είναι η απάντηση σε όλα τα παραπάνω, αν πραγματικά μας αφορά η σταδιοδρομία του παιδιού μας σε κάτι που το ίδιο έχει επιλέξει, άρα έχει τη δυναμική να το κάνει και ευτυχισμένο.

Δίνει εξετάσεις ο μαθητής ή όλη η οικογένεια;

Ειδικά στην ελληνική οικογένεια, όπου συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της συγχώνευσης, δηλαδή τα μέλη της τείνουν να λειτουργούν σαν μια ολότητα παρά σαν ανεξάρτητες προσωπικότητες, ακούμε για παράδειγμα την έκφραση από γονείς «Δίνουμε Πανελλήνιες».

Αυτό όμως που χρειάζεται κάθε υποψήφιος δεν είναι μια γενικευμένη αγχώδης κατάσταση μέσα στο σπίτι, όπου το παιδί απορροφά το άγχος του γονιού για τις επιδόσεις του, αλλά ένα σταθερό και ήρεμο πλαίσιο που του εξασφαλίζει την αίσθηση ότι μπορεί να εκφράσει αγωνίες και προβληματισμούς.

Όταν οι γονείς υπερεπενδύουν στο αποτέλεσμα των εξετάσεων, δε μπορεί παρά να κάνουν και τα παιδιά τους αποδέκτες αυτών των υψηλών προσδοκιών, φορτώνοντας τα με ακόμα περισσότερο στρες, αναπαράγοντας ακόμα περισσότερο την εσωτερίκευση της αγωνίας τους. Ένας αγχωμένος γονιός δεν αφήνει έδαφος στο παιδί του να εκφράσει τους προβληματισμούς και το άγχος του.

Οι υποψήφιοι χρειάζονται ένα κλίμα ασφάλειας, όπου θα μπορούν να φέρουν τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνουν σε όλη τη διαδικασία και να τα συζητήσουν με τους δικούς τους, λαμβάνοντας κατανόηση, υποστήριξη και συμπαράσταση, νοιώθοντας εμπιστοσύνη ότι θα ακουστούν.

Ποιες πρακτικές συμβουλές θα δίνατε για τους γονείς μετά την ανάρτηση των αποτελεσμάτων;

Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, μια αποτυχία στις εξετάσεις, μπορεί να σταθεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εκπαιδεύσετε το παιδί σας στην αυτοαποδοχή και στην αποτυχία, ως μια μεμονωμένη στιγμή στη διαδρομή κάποιου, που δεν ορίζει τη ζωή του, αντίθετα είναι ικανή να τον προσανατολίσει σε άλλες στρατηγικές η προορισμούς. Διδάξτε στα παιδιά ότι η αποτυχία είναι αφορμή για να δούμε τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά και ότι η αγάπη σας για αυτά είναι αδιαπραγμάτευτη και δε σχετίζεται με κανένα τρόπο με την όποια μαθητική αποτυχία.

Ποιες πρακτικές συμβουλές διαχείρισης του άγχους θα δίνατε για τους μαθητές μετά τα αποτελέσματα;

Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να αισθάνονται άγχος για μια δοκιμασία όπως αυτή των Πανελληνίων, που σε κάθε περίπτωση αποτελεί την κορύφωση μιας πολυετούς προσπάθειας.

Σε περίπτωση που τα αποτελέσματα δεν είναι θετικά, να είστε υπερήφανοι για το ταξίδι μέχρι εδώ και για την προσπάθεια. Να συνδέετε την αυτοεκτίμησή σας και την αίσθηση επάρκειας με αυτήν, και όχι με το αποτέλεσμα. Να θυμάστε ότι αυτή είναι μια μόνο από τις πολλές δοκιμασίες ή εξετάσεις, που θα κληθείτε να αντιμετωπίσετε στη διάρκεια της ζωής και αυτό που έχει σε κάθε περίπτωση σημασία είναι να γνωρίζουμε ότι κάναμε το καλύτερο που μπορούσαμε. Εξάλλου, αυτή η «αποτυχία» μπορεί να οδηγεί σε μια άλλη πόρτα που δεν θα είχαμε τη δυνατότητα να ανοίξουμε, αν είχαμε επιτύχει.

Η ευτυχία και η επιτυχία στη ζωή δεν εξαρτάται από την επιτυχία ή την αποτυχία στις εξετάσεις. Πως μπορούν να το κατανοήσουν αυτό μαθητές και γονείς ώστε να μην επηρεαστεί αρνητικά η ψυχολογία τους;

Συνειδητοποιώντας και μάλιστα σαν γενικότερη κουλτούρα και στάση ζωής ότι τόσο οι επιτυχίες όσο και οι αποτυχίες είναι και οι δυο αναπόσπαστο κομμάτι της ίδιας της ζωής. Αυτό όμως είναι κάτι που «διδάσκεται» από πολύ νωρίς μέσα στο σπίτι, όταν τα παιδιά παρακολουθούν τις στάσεις και τους τρόπους που οι δικοί τους γονείς διαχειρίζονται τις ματαιώσεις.

Ευτυχία είναι η καλή σχέση με τον εαυτό μου και με τους άλλους, επιτυχία είναι η ικανότητα να θέτω ρεαλιστικούς στόχους και να κάνω το καλύτερο που μπορώ, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μου. Σε αυτή τη λογική φυσικά συνυπάρχει η παραδοχή ότι πετυχημένος και ευτυχής δεν είναι αυτός που πέτυχε τα περισσότερα μόρια, αλλά αυτός που ακολουθεί αυτό που πραγματικά επιθυμεί.

Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ