της Φανούλας Αργυρού
Η συνάντηση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 27 Αυγούστου 1974 ήταν πολύ σημαντική, γιατί το κύριο στοιχείο της συνάντησης που επιδίωξε ο Κάλλαχαν στέλλοντας το υψηλόβαθμο επιτελείο του για μια πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση με τον Κίσινγκερ ήταν να εξασφάλιζε την υποστήριξή του στη βρετανο-τουρκική ΔΔΟ αρχικά ως διπεριφερειακή ομοσπονδία!
Aναφέρομαι στο άρθρο του κ. Νίκου Μελέτη «Δύο νέα ντοκουμέντα για τον ολέθριο ρόλο του Χ. Κίσινγκερ στην κυπριακή τραγωδία», το οποίο αναρτήθηκε στις ιστοσελίδες Liberal.gr και infognomon.gr στις 20.8.22.
Τα δύο «ντοκουμέντα» δεν είναι νέα. Αποδεσμεύθηκαν μαζί με άλλα (898 σελίδες) από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 2007. Θα τα βρείτε εδώ: https://2001-2009.state.gov/documents/organization/96610.pdf.
O τίτλος του κ. Μελέτη ακολουθεί τη λανθασμένη θεωρία ότι ο Κίσινγκερ καθοδηγούσε, ενώ ακόμα και από αυτά τα δύο αμερικανικά έγγραφα εξάγεται ότι ο Κίσινγκερ ακολουθούσε τη βρετανική γραμμή Κάλλαχαν/Κίλλικ και όχι αντιθέτως.
Τα έγγραφα αυτά, όπως και άλλα, θα πρέπει να διαβαστούν σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα βρετανικά πρωτογενή έγγραφα που βρίσκονται στο Βρετανικό Εθνικό Αρχείο στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η συνάντηση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 27 Αυγούστου 1974 (η 48χρονη επέτειος ήταν χθες) ήταν πολύ σημαντική μετά τις δύο τουρκικές εισβολές και τις συνεννοήσεις μεταξύ Κάλλαχαν/Κίσινγκερ, γιατί το κύριο στοιχείο της συνάντησης που επιδίωξε ο Κάλλαχαν στέλλοντας το υψηλόβαθμο επιτελείο του για μια πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση με τον Κίσινγκερ ήταν να εξασφάλιζε την υποστήριξή του (Κ) στη βρετανο-τουρκική ΔΔΟ αρχικά ως διπεριφερειακή ομοσπονδία!
Αμερικανικό πρακτικό: “Secretary: I seem to be the villain of your negotiations and I wonder how I got there”.
Ελληνική μετάφραση Ν.Μ.: «Κίσινγκερ: Φαίνεται ότι είμαι το πρόβλημα των διαπραγματεύσεών σας και αναρωτιέμαι πώς έφτασα εκεί».
Η μετάφραση αυτή δεν αποδίδει σωστά τι εννοούσε ο Κίσινγκερ. Η λέξη «villain» δεν ερμηνεύεται ως «πρόβλημα».
«Φαίνεται ότι εγώ είμαι ο κακός των διαπραγματεύσεών σας και διερωτώμαι πως έφτασα εκεί», έτσι πρέπει να διαβαστεί.
Το βρετανικό πρακτικό ξεκαθαρίζει τα πράγματα. «…Ο Σερ Τζον Κίλλικ… είπε ο Κάλλαχαν, σκόπιμα διατηρούσε χαμηλούς τόνους προς το παρόν, ενόσω διαρκούσαν οι διπλωματικές επαφές. Ο Δρ Κίσινγκερ επενέβη αστειευόμενος για να πει ότι το μεγαλύτερο διπλωματικό κατόρθωμα είχε ήδη επιτευχθεί, με το να θεωρούν τον ίδιο τον κακό των διαπραγματεύσεών μας…».
«Sir John Killick…Mr. Callaghan was deliberately maintaining a low profile at the moment while diplomatic soundings continued. … (Dr Kissinger interjected, jocularly, that the great diplomatic feat had already been achieved of casting him as the villain of our negotiations…».
Τι δείχνουν τα πρακτικά
Από την αρχή λοιπόν της συζήτησης τόσο στα αμερικανικά πρακτικά όσο και πιο καθαρά στα βρετανικά ξεκαθαρίζεται ότι δεν ήταν ο Κίσινγκερ που καθοδηγούσε τις διαπραγματεύσεις, αλλά οι Βρετανοί. Γι’ αυτό και διερωτάτο ο Κίσινγκερ πώς και είχε επιτευχθεί το «μεγαλύτερο διπλωματικό κατόρθωμα να θεωρείται εκείνος ο κακός (villain) των βρετανικών διαπραγματεύσεων…». Στο αμερικανικό πρακτικό ο Σερ Τζον Κίλλικ φέρεται να είπε ότι όταν ο Τζο Σίσκο είχε πάει στο Λονδίνο τον Ιούλιο (18/7 εστάλη από τον Κίσινγκερ), είχε ρωτήσει τους Βρετανούς αν είχαν κάποιο πακέτο λύσης και του είχαν πει ότι στα χαρτιά είχαν αποφασίσει ουσιαστικά τη λύση ως διπεριφερειακή ομοσπονδία (biregional federation).
Σε αμφότερα τα πρακτικά οι Βρετανοί αναφέρουν ότι σύντομα η Τουρκία θα ξεκινούσε τον εποικισμό από την Τουρκία.
Αμερικανικό πρακτικό – Κίσινγκερ: «Πιστεύω η πρωτοβουλία του Ηνωμένου Βασιλείου θα είναι χρήσιμη να συνεχίσει και να έχουμε κάτι που μπορούμε να υποστηρίξουμε». H πρωτοβουλία ήταν για προώθηση της Δικοινοτικής, Διζωνικής Ομοσπονδίας (που είχε απαιτήσει και ο Ραούφ Ντενκτάς στην Γενεύη ΙΙ με χάρτη) και είχαν αποφασίσει στο Φόρεϊν Όφις ως τη λύση, πριν από την πρώτη εισβολή αλλά αποφασιστικά πλέον στις 16 Αυγούστου 1974, αρχικά ως διπεριφερειακή ομοσπονδία. Επιλέγοντας τον Γλαύκο Κληρίδη ως τον άνθρωπό τους να αναλάμβανε την προώθησή της…
Ο Κίσινγκερ δεν ήθελε τις ΗΠΑ να αναλάβουν την πρωτοβουλία, πίστευε θα αποτύγχανε και δεν επιθυμούσε να χρεωθούν οι ΗΠΑ την αποτυχία. Το αμερικανικό πρακτικό έχει ελλείψεις στη σύνοψη των συζητήσεων, γι’ αυτό είναι απαραίτητο τέτοια έγγραφα να μελετώνται σε συνδυασμό με τα πρωτογενή βρετανικά.
Γι’ αυτό παραθέτω την κάλυψη της συζήτησης από τα βρετανικά πρακτικά από το βιβλίο μου «Διζωνική vs Δημοκρατία», Λεμεσός 2019. Ο Κίσινγκερ την επομένη, αφού μίλησε με τον Πρόεδρό του, τους έδωσε την απόφασή του ότι θα υποστήριζε τη λύση της βρετανικής τους πρωτοβουλίας για προώθηση της ΔΔΟ.
«Παρόντες από βρετανικής πλευράς: Sir John Killick, Mr.Sykes, Mr.Alexander and Mr.Cornish. Από αμερικανικής : Δρ H. Kissinger, Mr. Ingersoll, General Scowcroft, Mr. Eagleburger, Mr. Buffum, Mr. Kubisch, Mr. Crawford and Mr.Stabler.
»…Ο Sir John Killick είπε ότι ο Callaghan σκόπιμα διατηρούσε χαμηλούς τόνους προς το παρόν ενόσω διαρκούσαν οι διπλωματικές επαφές. Ο Δρ Kissinger επενέβη αστειευόμενος να πει ότι το μεγαλύτερο διπλωματικό κατόρθωμα είχε ήδη επιτευχθεί με το να θεωρούν τον ίδιο ως τον κακό των διαπραγματεύσεων. Αμυνόμενος της στάσης του κατά την κρίση, έκανε ξεκάθαρο ότι θεωρούσε την αμερικανική πολιτική (που διατήρησε) σωστή και πρόσθεσε ότι θα ήταν ακριβώς η ίδια έστω και αν δεν είχαν την προεδρική μεταβατική περίοδο.
»Ο Sir Killick στην συνέχεια θυμήθηκε ότι ο Joseph Sisco τούς είχε ζητήσει στις αρχές της κρίσης μέσα Ιουλίου (εννοείται όταν έφθασε στο Λονδίνο στις 18 Ιουλίου 1974) κατά πόσον μπορούσε να προβλεφθεί κάποια λύση πακέτο για την Κύπρο. Στο στάδιο εκείνο, του είχαν πει ότι δεν είχαν, γιατί ήταν πολύ νωρίς. Τώρα, τα πράγματα ήσαν πολύ πιο καθαρά. Στην ουσία μια ρεαλιστική διευθέτηση θα ήταν μια δι-περιφερειακή ομοσπονδία στην Κύπρο. Ο Δρ Kissinger συμφώνησε ότι αυτή ήταν η μόνη βάση στην οποία μια διευθέτηση μπορούσε να επιτευχθεί. Το ερώτημα, όμως, ήταν κατά πόσον το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ή οι Τούρκοι θα έπρεπε να είναι υπεύθυνοι για την επιβολή της.
»Ο Sir John Killick συνέχισε και είπε ότι όποια και να ήταν η άποψή τους για τις τουρκικές ενέργειες ένα άλλο στοιχείο για τη λύση θα ήταν η ανταλλαγή πληθυσμών. Αυτή θα είχε το πλεονέκτημα στο να βοηθήσει προς μια αυτο- αστυνομευόμενη λύση δίχως την ανάγκη ξένων δυνάμεων, περιλαμβανομένης της ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Αυτή σχετιζόταν και με τον εγγυητικό ρόλο της Βρετανίας, όπου όλες οι πλευρές ήσαν δυσαρεστημένες με τους Βρετανούς, είτε με τον έναν τρόπο είτε με τον άλλο, για το ότι δεν χρησιμοποίησαν στρατιωτική δύναμη στο νησί στο πλευρό τους. Ο Δρ Kissinger, όμως, επενέβη και είπε ότι δεν πίστευε οι Τούρκοι είχαν τέτοιο παράπονο.
»Ο Sir John Killick είπε ότι μια τέτοια λύση ακόμα βρισκόταν απλά στο θεωρητικό της στάδιο. Πρακτικά, οι προοπτικές για διαπραγμάτευση μιας τέτοιας λύσης δεν ήσαν καλές και δεν μπορούσε να επιβληθεί. Ο Δρ Kissinger ρώτησε κατά πόσον η ελληνική κυβέρνηση μπορούσε να δεχθεί μια τέτοια λύση και ο Killick συμφώνησε ότι ήταν δύσκολο. Ο κ. Καραμανλής δεν είχε μια ενωμένη κυβέρνηση στο θέμα του Κυπριακού. Ο Δρ Kissinger παρατήρησε πως, τώρα που οι Έλληνες διέρρευσαν στον Τύπο τους όρους της τελευταίας επικοινωνίας του προς τον κ. Καραμανλή, ήταν ακόμα πιο δύσκολο να επικοινωνήσει με την Αθήνα.
»Ο Sir John Killick είπε πως οι Τούρκοι ουδέποτε θα συμφωνήσουν να αποσυρθούν από τη γραμμή που κράτησαν στις 9 Αυγούστου. Ο Κληρίδης είχε όμως δώσει προτάσεις για τα τρία κύρια θέματα σε πιο λογικούς όρους. Θα πρέπει να γίνουν σημαντικές και πιο γενναιόδωρες αναπροσαρμογές στις τουρκοκρατούμενες περιοχές από αυτές που προσέφεραν μέχρι τώρα. Έπρεπε όχι απλώς να μειωθούν τα στρατεύματα, αλλά να γίνει και δέσμευση για σταδιακή αποχώρησή τους. Η μετακίνηση των πληθυσμών δεν πρέπει να είναι αναγκαστική… Ο Δρ Kissinger είπε ότι ήταν τρελό εκ μέρους των Τούρκων να γνωστοποιήσουν την ετοιμότητά τους να μειώσουν τη περιοχή στο 28% της νήσου, τέτοια παραχώρηση έπρεπε να κρατηθεί για τις διαπραγματεύσεις. Οι Βρετανοί είπαν ότι ο Τούρκος καθηγητής Ulman τούς είχε πει στο Λονδίνο ότι ο αριθμός του 28% σχετιζόταν με την τουρκοκυπριακή ιδιοκτησία γης, και ότι θα χρειαζόταν επιπρόσθετη γη για λόγους ασφάλειας, οι λεπτομέρειες της οποίας θα μελετούνταν στις διαπραγματεύσεις…
»Ο Sir John Killick… είπε ότι εντόπισε μια σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ της αμερικανικής και της βρετανικής πολιτικής. Το τελευταίο μήνυμα του Δρος Kissinger προς τον Callaghan μιλούσε για την ανεπιθύμητη μακράς περιόδου στασιμότητα. Τι εννοούσε, κατά την αμερικανική άποψη μια σύντομη περίοδος στασιμότητας ήταν δεκτή ή ακόμα επιθυμητή; Κατά τη βρετανική άποψη, ο χρόνος δεν ήταν με το μέρος τους (Βρετανών) και η παραμικρή στασιμότητα θα είχε σοβαρές επιπτώσεις. Ο Δρ Kissinger ανέφερε πως ο χρόνος ήταν εναντίον των Ελλήνων. Παρόλο που οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις χρειάζονταν κάποιο χρόνο να καθησυχάσουν, θα δεχόταν τις βρετανικές προσπάθειες για να πάνε τα πράγματα μπροστά το συντομότερο δυνατό.. Ο Sir John Killick μίλησε για φόβο αντάρτικου (αν τα πράγματα δεν προχωρούσαν)… ο Kissinger αμφέβαλλε για κάτι τέτοιο…
»Αφού ο σερ John Killick αναφέρθηκε στους επιπλέον πιθανούς κινδύνους τουρκικής σταθεροποίησης στο βόρειο τμήμα της νήσου με την ενίσχυση εποίκων από την Τουρκία ως επίσης και νέες ελληνικές στρατιωτικές κινήσεις, ο Δρ Kissinger είπε ότι συμφωνούσε για κάποιες κινήσεις που στην παρούσα κατάσταση ήσαν αναγκαίες. Ρώτησε αν θα ήταν αδύνατο να διχοτομηθεί το νησί με το ένα κομμάτι να πάει στην Ελλάδα και το άλλο στην Τουρκία, νοουμένου ότι οι ΗΠΑ δεν παρουσιάζονταν ως να το είχαν διευθετήσει. Ο Sir John Killick είπε ότι δεν απέκλειαν αυτό να γινόταν αλλά θα ήταν το χειρότερο αποτέλεσμα για τη Σοβιετική Ένωση… Ο Kissinger υποστήριξε τη βρετανική επιθυμία να ξεκινούσε το παιχνίδι…
»Ο Killick είπε ότι ο Callaghan δεν είχε ακόμα πάρει απόφαση ως προς το επόμενο βήμα. Ήθελε πρώτα να έχει πλήρη αναφορά για τη σκέψη του Kissinger και τόνισε την ανάγκη για συνεχή αμερικανική υποστήριξη προτού ο Roy Hattersley (υφυπουργός στο Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας) προχωρούσε με την πρώτη του αποστολή επισκεπτόμενος την Αθήνα και την Άγκυρα. Ο Killick αναφέρθηκε στις ανησυχίες του Kissinger όπως εκφράσθηκαν στο τελευταίο του μήνυμα προς Callaghan σχετικά με την ευρωπαϊκή υποστήριξη προς τον Καραμανλή. Ο Killick τον διαβεβαίωσε πως ποτέ δεν θα συμφωνούσαν σε διπολισμό του είδους που ο Δρ Kissinger φοβόταν. Αυτός απάντησε πως μέχρι τότε οι προσπάθειες των Ευρωπαίων στην Αθήνα ήσαν βοηθητικές, παρόλο ότι θα ήταν πολύ επικίνδυνο αν προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν τα αντιαμερικανικά αισθήματα… Συμφώνησαν στην ανάγκη υποστήριξης του κ. Καραμανλή στη δύσκολη κατάσταση που βρισκόταν…
»Ο Δρ Kissinger στη συνέχεια μίλησε για τις τελευταίες διαπραγματεύσεις στη Γενεύη. Είπε ότι δεν είχε ικανοποιητική επαφή με την πρόοδο των διαπραγματεύσεων, έτσι ώστε να καταλάβει γιατί οι προτάσεις είχαν τεθεί στο περιθώριο. Ο μόνος τρόπος για να κρατούσαν τους Τούρκους (μακριά από την προέλαση εννοείται) ήταν πλημμυρίζοντάς τους με προτάσεις που δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν. Έπρεπε οι Έλληνες να πιεστούν να κάνουν υποχωρήσεις, ανεξάρτητα από το πόσο λανθασμένοι ήσαν οι Τούρκοι και το μέγεθος της τρέλας τους. Έπρεπε να τους πείσουν να δεχθούν λιγότερα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πάρα απ’ ό,τι ήταν γι’ αυτούς δυνατό να αρπάξουν διά της βίας. Οι εξοργιστικές εκδηλώσεις εναντίον της τουρκικής συμπεριφοράς δυνάμωναν τους Έλληνες και έδιναν στους Τούρκους περισσότερες δικαιολογίες για επιθέσεις.
»Ο Δρ Kissinger συνέχισε και είπε ότι η πρώτη του ανησυχία ήταν ότι ήταν πολύ διστακτικός να αφήσει τις ΗΠΑ να πάρουν μια θέση στην οποία θα υποστηρίζουν μια πλευρά δίχως να γνωρίζουν τις τακτικές της. Την τελευταία φορά οι ΗΠΑ αναμείχθηκαν αρκετά φέροντας κάποια ευθύνη, όμως όχι αρκετή ώστε να πάρουν τον έλεγχο. Ήταν διστακτικός να το ξανακάνει.
»Σε τελευταία ανάλυση πίστευε ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να σταματήσει τους Τούρκους. Όμως ο Ecevit του είχε πει ότι ήταν πρόθυμος να κρατήσει το χέρι του για 48 ώρες αν υπήρχε συμφωνία για μια ζώνη ασφάλειας 5 με 8 χιλιόμετρα βάθος. Ο Δρ Kissinger απλώς δεν γνώριζε τι είχε γίνει με εκείνη την πρόταση. Οι Τούρκοι έφυγαν με μια καλύτερη θέση από εκείνη της 9 Αυγούστου.
»Ο Δρ Kissinger είπε ότι η επόμενή του ανησυχία προερχόταν από το γεγονός ότι θα χρειαζόταν αρκετή αμερικανική πίεση πάνω στην Τουρκία. Αν η βρετανική πρωτοβουλία αποτύγχανε, θα έλεγαν ότι έφταιγε η Αμερική που δεν πίεσε αρκετά σκληρά την Άγκυρα. Έτσι οι ΗΠΑ θα χρεώνονταν την αποτυχία και όχι το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Kissinger είπε πως δεν κατηγορούσε κανένα για το τι συνέβη στη Γενεύη. Την Κυριακή της 11ης Αυγούστου είχε προσπαθήσει σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ecevit να προωθήσει διαπραγματεύσεις που μπορούσαν να κερδίσουν άλλες 36 ώρες. Στο τέλος, οι Τούρκοι και πάλι θα προχωρούσαν με την επίθεσή τους, εφόσον ο Γεώργιος Μαύρος δεν θα είχε προσφέρει στους Τούρκους μια αρκετά μεγάλη ζώνη. Το τελικό αποτέλεσμα όμως θα ήταν πιο ευνοϊκό.
»Ο Alexander είπε πως παρόλο που η αγγλοαμερικανική επικοινωνία στη Γενεύη κατά τις διαπραγματεύσεις υπήρξε πολύ καλή, οι διαπραγματεύσεις οι ίδιες υπήρξαν πολύ ακατάστατες. Εκ των υστέρων, θα μπορούσαν να ήσαν καλύτερες αν έβαζαν τις προτάσεις τους στις 11 Αυγούστου. Αν οι Βρετανοί είχαν εισηγηθεί και είχαν υιοθετήσει την περιφερειακή λύση πολύ νωρίς, ο Μαύρος μπορούσε να εγκατέλειπε τις διαπραγματεύσεις και να επέστρεφε στην Αθήνα. Ο Δρ Kissinger συμφώνησε ότι θα αποτύγχαναν οι διαπραγματεύσεις. Εξήγησε ότι η δική του εισήγηση για λύση καντονιών στόχευε στο να διευκολύνει τη μετακίνηση στη διζωνική σε μεταγενέστερο στάδιο… Ο Κίσινγκερ πίστευε ότι δύο στις τρεις περιπτώσεις η προτεινόμενη βρετανική πρωτοβουλία θα αποτύγχανε. Δεν ήθελε τις Ηνωμένες Πολιτείες να φορτωθούν την ευθύνη της αποτυχίας. Αν το Ηνωμένο Βασίλειο ήθελε να βάλει μπροστά την πρωτοβουλία του μόνο του, θα τους έδινε τις ευλογίες του… Ρώτησε κατά πόσον κάποιος χαμηλόβαθμος υφυπουργός θα ήταν σε καλύτερη θέση να αναλάβει… Ανακεφαλαιώνοντας οι βρετανοί ρώτησαν τον Kissinger αν μπορούσαν να είναι σίγουροι ότι έχουν την πλήρη υποστήριξή του αν έβαζαν μπροστά την πρωτοβουλία – πρότασή τους – για δι-περιφερειακή ομοσπονδία (αλλιώς διζωνική). Κλείνοντας την συζήτηση ο Kissinger υποσχέθηκε να ενημερώσει τον Αμερικανό Πρόεδρο και να τους δώσει απάντηση την επόμενη μέρα… (Τα έντονα γράμματα της συγγραφέως.)
Οι Βρετανοί και όχι οι Αμερικανοί ήσαν οι παίκτες σ’ όλην αυτήν τη διαδρομή
»Τα πρακτικά της συνάντησης εκείνης στην Ουάσιγκτον υπογραμμίζουν γι’ ακόμα μια φορά το γεγονός ότι οι Βρετανοί και όχι οι Αμερικανοί ήσαν οι παίκτες σ’ όλην τη διαδρομή των γεγονότων του 1974. Χρειάζονταν όμως την αμερικανική υποστήριξη ως μια δυναμική επιρροή, όπως επίσης (κάτι που ο Kissinger αντιλήφθηκε εξ αρχής) να έχουν κάποιον για να του επιρρίψουν τις ευθύνες αν τα πράγματα αποτύγχαναν. Η δικοινοτική διζωνική ομοσπονδία ήταν η τουρκική λύση που προώθησε η βρετανική κυβέρνηση. Ο Κίσινγκερ τούς απάντησε την επομένη θετικά…».
