Του Παντελή Σαββίδη
Δόθηκε τόση δημοσιότητα στο θέμα της ροζ σημαίας που και να μην ήθελες κάπου θα εστίαζες. Κατέγραψα τρείς, grosso modo, προσεγγίσεις. Η πρώτη ενοχλήθηκε τα μάλα από την έκθεση στο όνομα ενός κρατικού και εθνικού συμβόλου που αλλοιώνεται. Η δεύτερη θεωρεί ότι η αλλοίωση της σημαίας είναι μια καθημερινή πρακτική (παρουσίασε, μάλιστα, και φωτογραφίες με την σημαία σε μαγιό), οπότε κάθε αντίδραση θεωρήθηκε υπερβολική και υποκριτική. Η τάση αυτή θεωρεί ότι η αμφισβήτηση των συμβόλων ενός κράτους και ενός έθνους μπορεί να συμβαίνει και στο εσωτερικό του σκληρού κρατικού πυρήνα. Υπάρχει μια τρίτη την οποία υποστήριξα και εγώ πως ο/η καλλιτέχνης (ή ο έμπορος, στην περίπτωση των μαγιό) μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα αλλά η έκφρασή του δεν είναι a priori δεδομένο ότι θα πρέπει να εκτίθεται σε κρατικούς χώρους όταν αποκλίνει από τα αναγκαστικά στερεότυπα της αντίληψης ενός κράτους. Αν ξεφύγουμε από το θέμα της σημαίας η διαπίστωση στην οποία θα καταλήξουμε είναι πως υπάρχουν δύο τάσεις στην ελληνική κοινωνία. Η μια βιώνει τις παραδοσιακές αξίες, την ιστορία του έθνους και των κρατικών μορφών στις οποίες έζησε και η άλλη που θεωρεί την εμμονή σε αυτές τις αξίες παρωχημένο συντηρητισμό. Ίσως, δεν γνωρίζει τι θέλει αλλά αμφισβητεί την κυρίαρχη, μέχρι το 1990, αντίληψη. Οι δύο αυτές τάσεις λειτουργούν ελεγχόμενα συγκρουσιακά. Την ιδεολογική κυριαρχία, όμως, έχει, πλέον, η δεύτερη τάση αυτή που αναζητά μια προσαρμογή στα σημερινά δεδομένα που διαμορφώνονται παγκοσμίως. Η τάση αυτή δεν είναι σίγουρο ότι πιστεύει στα κοινά χαρακτηριστικά μιας κοινότητας που ιστορικά ονομάστηκε έθνος. Οποιαδήποτε αναφορά στην έννοια «έθνος» καθιστά το υποκείμενο που την εξέπεμψε εθνικιστή. Ο εθνικισμός ήταν ένα κίνημα την εποχή που ξέσπασε η ελληνική επανάσταση και δημιούργησε τα εθνικά κράτη. Σήμερα οποιαδήποτε εμμονή σε αυτήν την αντίληψη είναι καταδικαστέα. Όλο το πολιτικό φάσμα κυριαρχείται από αυτήν την νέα αντίληψη όπως φάνηκε από την θέση που πήραν τα κόμματα στο θέμα της σημαίας (ΠΑΣΟΚ, Συριζα). Η Νέα Δημοκρατία, που μόλις είχε ψηφίσει στη βουλή την τροπολογία για τους μετανάστες είχε ανάγκη να αλλάξει ρότα και δια του υπουργού εξωτερικών ζήτησε την απόσυρση της έκθεσης από το ελληνικό προξενείο της Νέας Υόρκης. Μια τέτοια έκθεση, αλλά και οποιαδήποτε δραστηριότητα ενός προξενείου, δεν γίνεται χωρίς την προηγούμενη ενημέρωση και άδεια από την κεντρική υπηρεσία. Ο Υπουργός Εξωτερικών που ζήτησε την ακύρωση της έκθεσης γνώριζε ότι θα διεξαχθεί. Και έδωσε την άδεια. Η υπαναχώρηση ήταν συγκυριακή. Άρα και τα τρία μεγάλα κόμματα στην ουσία συμφωνούν στην νέα πρόσληψη της έννοιας του έθνους, του κράτους και των συμβόλων τους. Είναι αυτό κακό; Πέραν του καλού και του κακού, όπως θα έλεγε και ο Νίτσε, το θέμα είναι ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή όπου η τάση που εμμένει στην παραδοσιακή πρόσληψη του έθνους και του εθνικού κράτους δίνει μάχες οπισθοφυλακής. Δεν μπορεί να ανακόψει τη ροή η οποία έχει ως καταλύτη τις νέες τεχνολογίες που διαμορφώνουν ένα περιβάλλον συνύπαρξης ανθρώπου-μηχανής. Το περιβάλλον αυτό απαιτεί υπέρβαση των συνεκτικών κοινοτήτων που ιστορικά συγκροτούσαν την έννοια του έθνους, υπέρβαση των κρατικών τους μορφών (του εθνικού κράτους, δηλαδή) και διαμόρφωση ενός υποκειμένου που θα αρχίσει να υπερβαίνει την κλασική διάκριση φύλου, ως πρώτη φάση υπέρβασης των φυσικών ανθρωπίνων χαρακτηριστικών. Όλη η παγκόσμια ιδεολογία της δύσης διαμορφώνεται γύρω από αυτό το σκεπτικό. Οι δυνατότητες που έχουν τα κέντρα που την επεξεργάζονται και την προωθούν είναι πολύ περισσότερες από τις μάχες οπισθοφυλακής των αντιδρώντων. Τους οποίους αντιδρώντες έχουν περάσει στη σφαίρα του γραφικού. Όσοι αντιδρούν αναζητούν σε εθνικό επίπεδο κεντρική έκφραση η οποία αυτήν την στιγμή εστιάζεται σε ορισμένα μικρά κόμματα της βουλής που το κυρίαρχο σύστημα χαρακτήρισε ακροδεξιά, ή ακόμη, και φασιστικά. Και σε διεθνές επίπεδο στην Ρωσία του Πούτιν και στην Αμερική του Τράμπ. Στην Αμερική, το σύστημα, ενόψει και των εκλογών, επιχειρεί να απαγορεύσει στον Τράμπ να διεκδικήσει την προεδρία και με πρωτόδικη απόφαση της πολιτείας του Κολοράντο το έχει πετύχει, αλλά το ζήτημα είναι ανοικτό σε ανώτερα δικαστήρια. Η ένταση, όμως, της διαμάχης δείχνει την αποφασιστικότητα των δύο πόλων που διαμορφώθηκαν διεθνώς και αντιμάχονται. Η έκβαση τέτοιων αντιπαραθέσεων, ιστορικά, γέρνει πάντα υπέρ του νέου που διαμορφώνεται και αυτήν την στιγμή το νέο είναι οι υπερβάσεις που προανέφερα. Πέραν του έθνους, του κράτους και των συμβόλων τους. Είναι οι δύο κόσμοι για τους οποίους μιλά συχνά ο Μπάϊντεν αλλά τους διαχώρισε με σαφήνεια και ο Πούτιν σε εκείνη την ιδεολογικού χαρακτήρα ομιλία του η οποία ερμηνεύθηκε από τους κήνσορες του δυτικού συστήματος ως προπαγάνδα για να συσπειρώσει τους φιλικά διακείμενους προς την Ρωσία καθώς διεξήγαγε έναν πόλεμο, αμφιβόλου, τότε, καταλήξεως. Σήμερα, όχι. Αυτή η αντιπαράθεση στο εσωτερικό των συστημάτων δεν θα εξελιχθεί ομαλά. Η σύγκρουση, σήμερα, περιορίζεται στην ιδεολογική αντιπαράθεση αλλά τίποτε δεν προμηνύει ότι θα παραμείνει εκεί. Ορισμένοι, μάλιστα, φθάνουν στο σημείο να μιλούν για αναδιαμόρφωση του διεθνούς συστήματος, των κρατών και των επιρροών με αμφισβήτηση, έσωθεν, της κρατικής ενότητας, ακόμη, και των ΗΠΑ. Βρισκόμαστε, δηλαδή, στην αρχική φάση μιας παγκόσμιας ανακατάταξης που ξεκίνησε με την κατάρρευση του κομμουνισμού (1991) και με καταλύτη την είσοδο στην ψηφιακή εποχή αναδιαμορφώνει τον κόσμο. Θα είναι η εξέλιξη αυτή ειρηνική ή θα έχει και πολεμικά επεισόδια; Και πόσο έντονα; Πολεμικά επεισόδια του είδους των δύο παγκοσμίων πολέμων του 20ου αιώνα, πιθανώς, να αποφευχθούν διότι άλλαξαν και τα μέσα που διεξάγεται ο πόλεμος και υπάρχει ο κίνδυνος αν φθάσουν οι αντιμαχόμενοι στην αντιπαράθεση των δύο προηγουμένων πολέμων η ανθρωπότητα να εκλείψει από την χρήση πυρηνικών όπλων. Αλλά πόλεμοι που οδηγούν στην νέα παγκόσμια ισορροπία και στην αξιακή αναδιαμόρφωση του κόσμου, ήδη, γίνονται. Είναι ελεγχόμενα επεισόδια αλλά με πολλούς νεκρούς. Αυτή η ερμαφρόδιτη κατάσταση πολέμου και μη πολέμου θα είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό μέχρι τη νέα ισορροπία, αν υπάρξει. Διότι τίποτε δεν εγγυάται ότι θα υπάρξει ως σταθερή κατάσταση της ανθρωπότητας. Σε αυτήν την παγκόσμια δυναμική, η Ελλάδα δήλωσε δια του πρωθυπουργού της-και συμφωνούν και τα άλλα, κυρίαρχα, κόμματα του πολιτικού φάσματος, ότι είναι δεδομένη στη Δύση. Αν και δεν έχει τα κλασικά δυτικά χαρακτηριστικά, (ούτε τα ανατολικά), η Δύση δείχνει προς το παρόν ότι την θέλει στους κόλπους της. Την θέλει με μια διευρυμένη αντίληψη της ταυτότητάς της που υπερβαίνει την κλασική πολιτισμική. Η Ευρώπη, στην οποία η Ελλάδα θέλει να ενταχθεί ως ταυτόσημη οντότητα, στις περισσότερες προσεγγίσεις των ιστορικών της δεν θεωρεί την Ελλάδα μέρος της. Ετεροπροσδιορίζεται, η Ευρώπη-και η δύση γενικότερα, όπως φάνηκε και από το εμβληματικό βιβλίο του Σάμουελ Χάντιγκτον για τον πόλεμο των πολιτισμών- σε σχέση με το Βυζάντιο (του οποίου η ονομασία είναι μεταγενέστερη, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ονομαζόταν) και την Ορθοδοξία. Κυρίως, όμως, από την ρωσική ορθοδοξία. Ο Χάντιγκτον έθετε την Ελλάδα στη ρωσική σφαίρα ιδεολογικής επιρροής αλλά η έμφαση που έδινε στην δυτική αντίθεση ήταν η ρωσική-όχι η ελληνική- ορθοδοξία. Νεότεροι δυτικοί μελετητές, όπως ο Ρόμπερτ Σπένσερ με το βιβλίο του: «Η Αυτοκρατορία του Θεού. Πως το Βυζάντιο έσωσε τον πολιτισμό» υποστηρίζουν ότι ο χριστιανικός βυζαντινός πολιτισμός κράτησε ζωντανή τη μάθηση και την πίστη της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ και προστάτευσε τη Δύση από την επίθεση του Ισλάμ στην Ανατολή. «Υπήρξε μεγάλη προκατάληψη κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τους τελευταίους αρκετούς αιώνες»- υποστήριξε ο συγγραφέας του βιβλίου σε μια συνέντευξή του- «με αποτέλεσμα μια γενική έκπτωση της σημασίας και της συνεισφοράς της. Αυτό οφείλεται κυρίως σε ένα φαινόμενο που είναι επαναλαμβανόμενο θέμα της Αυτοκρατορίας του Θεού: το Μεγάλο Σχίσμα μεταξύ των γνωστών σήμερα ως Ρωμαιοκαθολικών και Ανατολικών Ορθόδοξων Εκκλησιών το 1054, και η αποξένωση που προκύπτει μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αντί να βλέπουν τους Βυζαντινούς ως Ρωμαίους και εκφραστές του δυτικού πολιτισμού, έστω και στα άκρα του, οι Δυτικοί έτειναν πολύ συχνά να τους βλέπουν ξένους όσο και άβολους, με συγκεχυμένες («βυζαντινές») πολιτιστικές και κοινωνικές πρακτικές και μια μορφή Χριστιανισμού που εμφανιζόταν τόσο ξένη όσο και ανεξερεύνητη στα δυτικά μάτια». Το ζήτημα, πλέον, της δύσης δεν είναι να πειστεί αν η Βυζαντινή, ή Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, είναι κοντά στον δυτικό πολιτισμό ο οποίος προσδιορίσθηκε από τον Ρωμαιοκαθολικισμό, την Φεουδαρχία, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, την Μεταρρύθμιση και τον Διαφωτισμό. Το ζήτημα είναι πως η δύση θα εντάξει στους κόλπους της τον μουσουλμανικό κόσμο που κατακλύζει την γηραιά ήπειρο, χωρίς να χάσει την ταυτότητά της. Είναι, όμως, σίγουρο ότι η δύση θέλει να διατηρήσει κυρίαρχη ταυτότητα; Όχι. Η τάση που περιγράφηκε παραπάνω ως κυρίαρχη, θέλει να διαμορφώσει έναν πολυπολιτισμικό και πολυεθνικό πολτό με την σταδιακή εξάλειψη των ταυτοτικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων ως συλλογικών ομάδων. Το 2024 θα δούμε πιο σαφή μηνύματα από αυτήν την τάση. Ετοιμαστείτε για τον νέο κόσμο. Καλά Χριστούγεννα, όσο, ακόμη, έχει νόημα η ευχή. Η υποστολή της σημαίας ξεπερνά ένα τυχαίο γεγονός. Η νοηματοδότησή της έχει παγκόσμιες συνέπειες.
