Στο φιλολογικό μνημόσυνο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη παρευρέθηκε ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης.
“Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης έμεινε στην Ιστορία ως ο νεαρός οραματιστής της Ελευθερίας” δήλωσε στην ομιλία του ο Ν. Χριστοδουλίδης και πρόσθεσε η”Η ζωή και η δράση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη αποτελούν ένα μεγάλο μάθημα ζωής για τον κάθε ένα από εμάς και αληθινό συναξάρι ενός σύγχρονου ήρωα και μάρτυρα της Ελευθερίας. Τόσον η Πάφος, όσο και η Κύπρος ολόκληρη αισθάνονται υπερήφανες που τα σπλάχνα τους γέννησαν ένα τέτοιο νέο.”
Ολόκληρη η ομιλία του Ν. Χριστοδουλίδη
Αποτελεί ύψιστη τιμή για εμένα να βρίσκομαι στο βήμα αυτής της εκδήλωσης εδώ στην πόλη μου, την Πάφο, εδώ στο Λύκειο, από το οποίο αποφοίτησα το 1991.
Απόψε, σεμνά αλλά δικαιωματικά υπερήφανα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ευαγόρας Παλληκαρίδης» καταθέτει μιαν ακόμη εισφορά στο ακένωτο ταμείο της μνήμης του 18χρονου μαθητή από την Τσάδα που, 67 χρόνια μετά τη θυσία του, μιλά στις καρδιές μας, νοηματοδοτεί την ύπαρξή μας σε αυτή τη γη και υπαγορεύει το χρέος προς την πατρίδα έγκυρα και αυθεντικά. Σύγχρονος και διαχρονικός, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης αποτελεί πρότυπο και καθοδηγητή της νεολαίας μας και θεωρώ ότι η καλύτερη απόδοση τιμής στον Ευαγόρα είναι να αναδεικνύουμε και να προβάλλουμε την ικανότητά του να εμπνέει διαχρονικά τους απανταχού Έλληνες νέους.
Μαζί με τις θερμές ευχαριστίες μου για την τιμητική πρόσκληση συγχαίρω τους φίλους διοργανωτές, τόσο για το φιλολογικό μνημόσυνο όσο και για όλα όσα οργανώνουν και αναλαμβάνουν προς τιμήν του Ευαγόρα. Η προσφορά σας, αγαπητοί φίλοι, είναι πολύτιμη, όπως πολύτιμος θησαυρός είναι η μορφή, ο αγώνας, η θυσία και η ρωμαλέα πνευματική κληρονομιά του νεαρότερου απαγχονισθέντος ήρωα του έπους του 1955 – 1959. Ενός ήρωα που η φήμη του υπερέβη τα στενά όρια της πατρίδας μας και αποτελεί παγκόσμιο σημείο αναφοράς.
Και θα ήθελα απόψε να ανακοινώσω ότι από φέτος η Κυβέρνηση θα αναλαμβάνει ετησίως όλα τα έξοδα που αφορούν στα «Ευαγόρεια», έτσι ώστε να διασφαλίσουμε το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε ως Πολιτεία, τόσο προς εσάς όσο και ως προς τη μνήμη του Ευαγόρα, για να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι εκδηλώσεις, τα «Ευαγόρεια», θα συνεχίσουν να γίνονται για πολλά χρόνια.
Ιστορικά, η Κύπρος μας, με μια ιστορία ανθρώπινης παρουσίας 10.000 χρόνων, φέρει ανεξίτηλα χαραγμένη τη σφραγίδα της ελληνικότητάς της. Από την κάθοδο των πρώτων Ελλήνων μέχρι σήμερα, αλλά και για όσο θα υπάρχει Ιστορία και κόσμος, η ταυτότητα της Κύπρου είναι και θα είναι ελληνική – ελληνική στη γλώσσα, ελληνική στις παραδόσεις, ελληνική στις τέχνες, ελληνική στα γράμματα και στη φιλοσοφία, ελληνική στον πολιτισμό της. Κανένας ιστορικός, κανένα γεγονός δεν μπορεί να το αρνηθεί ούτε να το αμφισβητήσει. Ανέκαθεν, λοιπόν, πρώτος και μέγας καημός των υποδούλων Κυπρίων, κάθε επανάσταση, εξέγερση, διαδήλωση και κάθε μάχη τους έναν είχε σκοπό, την Ελευθερία, την Αυτοδιάθεση και την Ένωση με την Ελλάδα.
Ιδιαίτερα με το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας και την άφιξη των Βρετανών αποικιοκρατών στην Κύπρο το 1878, οι Κύπριοι δεν έπαυσαν να επιδιώκουν με κάθε τρόπο την επίτευξη του ονείρου τους. Από τα Οκτωβριανά του 1931 μέχρι το Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου του 1950, οι Βρετανοί δεν μπόρεσαν, παρά τις αλλεπάλληλες τους προσπάθειες, ούτε να καθησυχάσουν ούτε να ηρεμήσουν την ελληνική ψυχή των Κυπρίων. Την ψυχή που ζούσε και ανέπνεε με ένα μόνο όνομα, την «Ελλάδα». Ώσπου, όλος ο πόθος και η οργή μετουσιώθηκε σε μια αντιαποικιακή – απελευθερωτική εξέγερση, εφάμιλλη χωρίς καμιά δόση υπερβολής των ηρωικών αγώνων των Ελλήνων, με σύμβολο και οδηγό το έπος του 1821. Ήταν 1η Απριλίου 1955 όταν η ΕΟΚΑ αναλαμβάνει ένοπλο, πλέον, αγώνα αποτίναξης του αγγλικού ζυγού, άσκησης του δικαιώματος αυτοδιάθεσης και Ένωσης με την Ελλάδα. Η προκήρυξη και το προσκλητήριο στον αγώνα βρήκε αμέσως ανταπόκριση ανάμεσα στους Κυπρίους, οι οποίοι, ο ένας μετά τον άλλο, κυρίως νέοι και νέες, εγγράφονται στις τάξεις της Οργάνωσης και αναλαμβάνουν δράση σε αυτό που όλοι συμφωνούμε, στον πιο αγνό αγώνα τούτου του τόπου.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, γεννημένος το 1938 στην Τσάδα της Επαρχίας μας, ανατράφηκε με τα νάματα του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού, μέσα στους αγώνες για Ελευθερία και Ένωση με την Ελλάδα. Το όραμα και ο έρωτας για την Ελλάδα τον συνεπήραν από πολύ νωρίς και εξάντλησε όλο τον πόθο του μέσα από την προικισμένη γραφή του και μέσα από παράτολμες ενέργειες. Από την ηλικία των 12 χρόνων διακρίθηκε για το χάρισμα της γραφής του, με ποιήματα πρωτίστως για την Ελλάδα και την Ελευθερία. Στην ηλικία των 14 αναγνωρίστηκε ως δόκιμος ποιητής και τα ποιήματά του απλώθηκαν γρήγορα και εμψύχωναν φίλους, συμμαθητές και δασκάλους.
Ο Ευαγόρας, ως έφηβος, ήταν ωραίος, όμορφος, γυμνασμένος, καλλιεργημένος και όπως μαρτυρούν πολλοί, πολύ πιο ώριμος και συνειδητοποιημένος για την ηλικία του. Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο «Βαγορής», ήταν πιστός στην καταγωγή, στο όνομα και στο επίθετό του, ήταν πιστός στα ίδια τα γραφόμενά του. Όσα αποτύπωνε στο χαρτί ήταν το βίωμά του, ήταν ο σκοπός της ζωής του. Από πολύ νωρίς ήταν έτοιμος και προετοιμαζόταν ενσυνείδητα για τη μεγάλη του «ανηφοριά». Το έλεγε, το έγραφε, το έδειχνε, το έκανε πράξη.
Τον Ιούνιο του 1953, παραμονή της στέψης της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας, κατέβασε την αγγλική σημαία από το Ιακώβειο Γυμναστήριο και σηματοδότησε τις γενικές διαδηλώσεις. Η Πάφος είναι η μόνη περιοχή της Κύπρου όπου δεν γιορτάστηκε η Στέψη της Βασίλισσας. Ο Ευαγόρας έλαβε μέρος σε όλες σχεδόν τις διαδηλώσεις. Αλλεπάλληλες φορές συνελήφθηκε και αφέθηκε ελεύθερος. Όπως όταν συμμετείχε στον απεγκλωβισμό των συλληφθέντων για την υπόθεση του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος» στη Χλώρακα. Όπως όταν κατάφερε να απελευθερώσει συμμαθητή του από τα χέρια βάναυσων Άγγλων στρατιωτών, τους οποίους και τραυμάτισε. Κι όπως πολλά άλλα, μικρά και μεγάλα ανδραγαθήματα της ψυχής του.
Το καλοκαίρι του 1955, λίγους μήνες μετά την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, ο Ευαγόρας θα αξιωθεί, έστω και με περιπετειώδη τρόπο, του «μόνου της ζωής μου ταξιδιού». ΄Ελαβε μέρος σε ένα ταξίδι ζωής για τους τότε νεαρούς μαθητές των κυπριακών Γυμνασίων, στην εκπαιδευτική εκδρομή στην Ελλάδα. Μια εκδρομή για την οποία είχα την ευλογία να ακούσω πάρα πολλά από τον πατέρα μου, συμμαθητή του Ευαγόρα, μαζί με τον μακαριστό Άκη Πιερή που θα αποχαιρετίσουμε αύριο, που επίσης συμμετείχε στο ωραίο εκείνο ταξίδι στην Ελλάδα.
Λίγους μόνο μήνες άντεξε ο Ευαγόρας μετά την 1η Απριλίου του 1955. Τον Δεκέμβριο κίνησε για τα βουνά, έγινε αντάρτης, αφήνοντας πίσω το μνημειώδες εκείνο σημείωμα στους συμμαθητές του. Τους ενημέρωνε ότι θα έφευγε αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, πως θα έπαιρνε τον δρόμο της ανηφοριάς για να βρει την κόρη την πανώρια, τη Λευτεριά και να σμίξει μαζί της.
Εκεί στα βουνά δεν σταμάτησε, όπως πολλοί ανώτεροι και συναγωνιστές του μαρτυρούν, να γυμνάζει το σώμα και την ψυχή του, να γράφει ποιήματα και να συμμετέχει σε ενέδρες και επιθέσεις. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, αναδείχθηκε σε έναν σταθερό και ανυποχώρητο αγωνιστή της ελευθερίας, στοχοποιήθηκε από τους Άγγλους και επικηρύχθηκε με το ποσό των 5.000 λιρών.
Λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 1956 έφτασε η ώρα και η ημέρα που θα έπεφτε στα χέρια των εχθρών της Ελευθερίας. ΄Ηταν 18 Δεκεμβρίου, κοντά στη Λυσό. Κουβαλώντας έναν αποσυναρμολογημένο οπλοπολυβόλο τύπου Μπρεν, χωρίς καμιά διάθεση να διαφύγει, όρθωσε την αλήθεια του ονόματος και της δράσης του απέναντι στους Άγγλους στρατιώτες, ομολόγησε το «μεγάλο έγκλημά» του και δέχθηκε τη σύλληψη. Όπως αργότερα εξομολογήθηκε και εξήγησε δεν προσπάθησε να διαφύγει, για να μη φανεί δειλός, και αρνήθηκε στους συναγωνιστές του να αλλάξει όνομα ή να λάβει ψευδώνυμο προκειμένου να ξέρουν οι Βρετανοί με ποιον έχουν να κάνουν και για ποιο σκοπό αγωνίζεται.
Η καταδίκη του δεν άργησε να έρθει. Με συνοπτικές διαδικασίες του επιβλήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1957 η ποινή του θανάτου. Καθηλωτική, όμως, για ακόμη μια φορά ήταν η απάντηση του Ευαγόρα στον δικαστή, όταν ρωτήθηκε αν είχε να δηλώσει κάτι για να ελαφρύνει τη θέση του. Έλαβε ο ίδιος τον λόγο, κάνοντας νεύμα στους δικηγόρους και στους γονείς του να μη φέρουν ένσταση ή αντίρρηση. Επιτρέψετέ μου να το αναφέρω αυτολεξεί, μια και πάντα με συγκινούσαν τα συγκεκριμένα λόγια και τα γραφόμενά του.
«Γνωρίζω ότι θα μου επιβάλετε την ποινή του θανάτου. Εκείνο όμως το οποίο έχω να είπω είναι τούτο: Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος, όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτε άλλο».
Κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει μέχρι και σήμερα το πώς τέτοια λόγια βγήκαν από το στόμα ενός 19χρονου νέου! Λόγια που θυμίζουν, συγχωρέστε με για το παράτολμο της σύγκρισης, τις αποκρίσεις του Εθνομάρτυρα Κυπριανού απέναντι στον Μουσελίμ Αγά κατά την 9η Ιουλίου 1821.
Με την ανακοίνωση της απόφασης για εκτέλεση διά απαγχονισμού του Ευαγόρα Παλληκαρίδη εκδηλώθηκε μια πρωτοφανής παγκόσμια κινητοποίηση για ανάκλησή της. Η βρετανική Κυβέρνηση και η βασίλισσα αρνήθηκαν πεισματικά. Ο Άγγλος εκτελεστής διέταξε όπως η εκτέλεση γίνει μεσάνυκτα, μεταξύ 13ης και 14ης Μαρτίου 1957, και όχι τις πρωινές ώρες όπως συνηθιζόταν.
Ο Ευαγόρας είχε ήδη εξομολογηθεί στον ιερέα των Κεντρικών Φυλακών Παπάντωνη, ο οποίος στα απομνημονεύματά του έγραψε για την ηρεμία, τη σταθερή πίστη στον Χριστό, την αποφασιστικότητα, τον πόθο για την Ελευθερία και το σθένος της ψυχής του Ευαγόρα. Είχε προηγηθεί συνάντηση του Ευαγόρου με τους δικούς του, στους οποίους έδωσε θάρρος και τους καθησύχαζε με αστεία και χαριτολογήματα. Είχε εκφράσει στην αδελφή του την τελευταία του ευχή και επιθυμία, πως όταν θα πήγαινε στον Θεό θα τον παρακαλούσε να ήταν ο τελευταίος που θα απαγχονιζόταν. Είχε προφτάσει να γράψει και το τελευταίο του γράμμα, το οποίο αποτελεί κόσμημα για την κυπριακή και την ελληνική Ιστορία:
«Θ’ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να’ ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.»
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης βάδισε προς την αγχόνη ψάλλοντας αγέρωχα και υπερήφανα τον Εθνικό Ύμνο, εμψυχώνοντας τους συγκρατούμενούς του. Από τη στιγμή του ανοίγματος της καταπακτής μέχρι την εκπνοή του Ευαγόρα μεσολάβησαν εννέα δευτερόλεπτα. Τόσο διήρκησε το πέταγμα της ψυχής του Ευαγόρα από το σώμα προς την αιωνιότητα, για τη συνάντηση με τον Κύριο. Η ευχή του νεαρού οραματιστή, ονειροπόλου, αγωνιστή της Ελευθερίας Ευαγόρα Παλληκαρίδη από την Τσάδα της Πάφου, έγινε πραγματικότητα και ήταν όντως ο τελευταίος που θα απαγχονιζόταν.
Το σώμα του τάφηκε δίπλα από τον Γρηγόρη Αυξεντίου και τον εξάδελφό του Στέλιο Μαυρομμάτη. Στα Φυλακισμένα Μνήματα, στον κήπο των αθανάτων. Εκεί, μαζί με τους υπόλοιπους συνταφέντες αγωνιστές πίνουν και μεθούν με το κρασί της αθανασίας.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης έμεινε στην Ιστορία ως ο νεαρός οραματιστής της Ελευθερίας. Μας άφησε μια τεράστια κληρονομιά πέραν των 500 ποιημάτων και άλλων τόσων πεζών κειμένων. Αποτελεί σημείο αναφοράς στη σύγχρονη λογοτεχνία και τα πονήματά του στέκονται άξια δίπλα από τα γραφόμενα μεγάλων και βραβευμένων ποιητών. Πέραν από τον μεγάλο του έρωτα, την Ελλάδα, τα γραφόμενά του αφορούν σε όλες τις πτυχές της ζωής και δεν πρέπει να λείπουν από κανενός Κυπρίου, ειδικά νέου, τη βιβλιοθήκη. Όπως δεν πρέπει να λείπουν από τις μουσικές επιλογές τους και τα μελοποιημένα ποιήματά του από μεγάλους και καταξιωμένους συνθέτες.
Χωρίς υπερβολή, η ζωή και η δράση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη αποτελούν ένα μεγάλο μάθημα ζωής για τον κάθε ένα από εμάς και αληθινό συναξάρι ενός σύγχρονου ήρωα και μάρτυρα της Ελευθερίας. Τόσον η Πάφος, όσο και η Κύπρος ολόκληρη αισθάνονται υπερήφανες που τα σπλάχνα τους γέννησαν ένα τέτοιο νέο. Όλοι δικαιωματικά νιώθουμε υπερήφανοι για το γεγονός ότι στη γενιά και στη φυλή μας συγκαταλέγεται ένας τέτοιος σπουδαίος και μοναδικός ήρωας.
Κάθε λόγος και αναφορά σε ηρωικές μορφές της Ιστορίας μας, έχει βαρύνουσα σημασία για το σήμερα. Απέναντι στον Ευαγόρα, απέναντι σε όλους αυτούς που αγωνίστηκαν για να υπάρχει σήμερα ό,τι πιο σημαντικό έχουμε, η Κυπριακή Δημοκρατία, είμαστε υπόλογοι και έχουμε βαριά ευθύνη να ανταποκριθούμε όχι με λόγια, αλλά με πράξεις, στα προστάγματα της πατρίδας μας και να φανούμε αντάξιοι της παρακαταθήκης και της κληρονομιάς τους. Εξήντα επτά χρόνια μετά την ένδοξη θυσία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη οφείλουμε να σταθούμε απέναντι του με δέος και μεγάλη συστολή. Το όραμα και το φως της μορφής του μάς ελέγχουν και μας κρίνουν, όλους μας, καθημερινά.
Εμείς ως Πολιτεία προσπαθούμε, παρά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις, αναλώνοντας το άπαν των δυνάμεών μας για επίτευξη της πολυπόθητης απελευθέρωσης και επανένωσης της χώρας μας και του λαού της.
Το όραμα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, το όραμα του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, πέρασε από μεγάλες και πολλές δοκιμασίες, αντιξοότητες, αδιέξοδα, συμβιβασμούς και τραύματα. Εμείς είμαστε εδώ, δηλώνουμε παρόντες, το αποδεικνύουμε στην πράξη, στο προσκλητήριο του χρέους. Δεν μπορούμε και ούτε έχουμε πρόθεση ή δικαίωμα να εγκαταλείψουμε τις προσπάθειες, παρόλα τα προβλήματα και τις αντιξοότητες. Οφείλουμε, αν θέλουμε πραγματικά να τιμούμε τον Ευαγόρα, να τιμούμε τους ήρωες αυτού του τόπου, να ακολουθήσουμε τις επιταγές των ηρώων μας και να αγωνιζόμαστε σταθερά και ανυποχώρητα.
Και σε αυτό το πλαίσιο θεωρούμε τον διορισμό και την ανάληψη των καθηκόντων της προσωπικής απεσταλμένης του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό ως ορόσημο μιας νέας δυναμικής στο εθνικό μας ζήτημα. Οι επαφές, οι διαβουλεύσεις και οι πιέσεις που ασκήσαμε, η αναγνώριση της ξεκάθαρης πολιτικής μας βούλησης, οδήγησαν σε μια νέα προσπάθεια και κίνησαν το διεθνές ενδιαφέρον. Παράλληλα, ως Κυπριακή Δημοκρατία, πάντα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας, πάντα σεμνά και ταπεινά, εργαζόμαστε για να αναδείξουμε την προστιθέμενή της αξία με πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουμε, όπως για παράδειγμα με αφορμή τις πρόσφατες αναταραχές στην περιοχή μας. Η προσπάθειά μας που, ναι, αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα – αναγνωρίζεται ο ρόλος της πατρίδας μας, της Κυπριακής Δημοκρατίας σε μια περιοχή ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας – έχει ως γνώμονα την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε όλους αυτούς που την έχουν ανάγκη. Κάτι που παράλληλα, αναπόφευκτα, αναβαθμίζει και τον ρόλο και τη σημασία της Κύπρου στα δρώμενα στην περιοχή και κατ’ επέκταση ενισχύει τις προσπάθειες μας για τερματισμό της κατοχής και επανένωση της πατρίδας μας.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης δεν έχει ανάγκη το μεγαλόστομο ρητορικό έπαινο ούτε ως αγωνιστής, ούτε ως λογοτέχνης. Με την υπέροχη θυσία του κληροδότησε στους Έλληνες νέους ένα άφθαστο μάθημα αρετής και ένα κορυφαίο, αγέραστο πρότυπο. Εξήντα επτά χρόνια μετά τη θυσία του, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης είναι σύγχρονος και επίκαιρος. Η ημικατεχόμενη, αλλά μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης πατρίδα μας, δίνει έναν δύσκολο αγώνα που δεν μπορεί να χάσει. Η σύγχρονη ιστορία διδάσκει πως έχουμε τη δύναμη να στεκόμαστε στο ύψος των περιστάσεων.
Με διεκδικητική συνέπεια, ρεαλισμό, αποφασιστικότητα και προπάντων με ενότητα και σύμπνοια έχουμε υποχρέωση να αγωνιστούμε για τη δικαίωση της πατρίδας μας, που αξίζει σίγουρα ένα καλύτερο αύριο. Μια επανενωμένη χώρα, απαλλαγμένη από την τουρκική κατοχή και ξεπερασμένες εγγυήσεις, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια πατρίδα ελεύθερη και δημοκρατική όπου όλοι οι νόμιμοι κάτοικοί της θα έχουν ίσες ευκαιρίες να δρουν και να ευημερούν, συνάδει με τα οράματα και τις προσδοκίες αυτών που προσέφεραν τη ζωή τους στο βωμό της Κυπριακής Ελευθερίας, συνάδει με τη ζωή και το έργο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη.
