Του Νίκου Ασλανίδη
Ζωντανοί ή νεκροί; Αυτόν τον τίτλο είχα βάλει πριν από 25 χρόνια όταν έκανα το πρώτο θέμα για τους αγνοούμενους της Κύπρου. Από τότε μέχρι σήμερα έκανα πολλές δημοσιογραφικές έρευνες που δημοσιεύτηκαν όχι μόνο σε εφημερίδες αλλά μεταδόθηκαν από ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.
Φέτος με αφορμή τη συμπλήρωση των 50 χρόνων από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, αποφάσισα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο: “Where are they?” που θα προβληθεί στο διεθνές φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, τον Μάρτιο του 2025.
Για το σκοπό αυτό επισκέφθηκα για άλλη μια φορά την Κύπρο και συνομίλησα με πολλούς συγγενείς αγνοουμένων.
Στον προσφυγικό συνοικισμό της Λεμεσού, συνάντησα τη γυναίκα -σύμβολο των αγνοουμένων Χαρίτα Μάντολες, που είδε τους Τούρκους στρατιώτες να σκοτώνουν εν ψυχρώ έξι συγγενείς της, μεταξύ των οποίων τον 25χρονο σύζυγο και τον πατέρα της…
Χρειάστηκε να περάσουν 34 χρόνια για να καταφέρει να θάψει τα λείψανά τους.
Έγινε το σύμβολο των αγνοουμένων γιατί όλα αυτά τα χρόνια με μια φωτογραφία στο χέρι, βρισκόταν στην πράσινη γραμμή και διαδήλωνε με κάθε ευκαιρία για τους αγνοουμένους…
Που ζούσατε κ. Μάντολες πριν από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο χωριό Όρκα. Είναι ένα πανέμορφο χωριό στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου, 28 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη της Κερύνειας.Είχε περίπου 200 σπίτια και 800 κατοίκους. Η οικογένεια μου ήταν πολυμελής και ήμασταν 11 αδέρφια…
Από το σπίτι μας, που ήταν μεγάλο και καινούργιο, έβλεπες όλο τον κόλπο της Κερύνειας. Είχαμε χωράφια με λεμονιές και ελιές και ζούσαμε καλά μέχρι το καλοκαίρι του 1974.
Πως έγινε η εισβολή των Τούρκων;
Στις 15 Ιουλίου του 1974, έγινε το πραξικόπημα, αυτή η προδοσία στο νησί μας. Εμείς δεν ξέραμε τίποτα και ο άντρας μου σηκώθηκε το πρωί και πήγε στη δουλειά του, στη Λευκωσία με το λεωφορείο. Δεν τους άφησαν όμως να φτάσουν στη Λευκωσία γιατί έγινε το πραξικόπημα. Τους κράτησαν μέχρι το απόγευμα και μετά τους άφησαν να επιστρέψουν πίσω. Στο μεταξύ εμείς, κάποια στιγμή ακούσαμε από το ραδιόφωνο ότι έγινε πραξικόπημα και ότι σκότωσαν τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο…
Βέβαια ο Μακάριος πρόλαβε και έφυγε αλλά από το ραδιόφωνο έλεγαν ότι τον δολοφόνησαν…
Πότε καταλάβατε ότι οι Τούρκοι κάνανε απόβαση στο νησί;
Την άλλη μέρα σηκώθηκα νωρίς και μόλις άνοιξα το παράθυρο, είδα προς την Κερύνεια μαύρο καπνό… Φώναξα τον άντρα μου και αυτός μόλις είδε τους καπνούς μου είπε: Ήρθαν οι Τούρκοι…
-Πως ξέρεις ότι ήρθαν οι Τούρκοι, τον ρώτησα.
-Όλη τη νύχτα άκουγα αγγλικό ραδιοσταθμό και από εκεί άκουσα ότι ξεκίνησαν πολεμικά πλοία από το λιμάνι της Μερσίνας, μου απάντησε…
Σε λίγο άρχισαν τα πλοία να ρίχνουν όλμους και φοβηθήκαμε. Αποφασίσαμε να πάρουμε τα παιδιά μας και να πάμε μέσα στα λεμονόδενδρα… Πήραμε λίγο νερό και γάλα γιατί είχαμε δύο μωρά. Την κόρη μου που ήταν δύο χρονών και τον γιό μου που δεν είχε συμπληρώσει ούτε ένα χρόνο. Ήρθε και ο πατέρας μου και η αδερφή μου, μαζί με τα τρία της μωρά και τρέξαμε κάτω από τις λεμονιές. Ο κόσμος φοβήθηκε από τις βόμβες και τα τούρκικα αεροπλάνα και άρχισε να τρέχει στα χωράφια. Είναι αυτό που λέμε έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα…
Δηλαδή οι Τούρκοι κάνανε απόβαση χωρίς να βρουν αντίσταση;
Λέγανε ότι ήταν άσκηση και δεν βρήκαν αντίσταση. Ήταν προδοσία… Από τις 8,20 το πρωί το ραδιόφωνο έλεγε όλοι άντρες να καταταχθούν τις μονάδες τους αμέσως αλλά όταν πήγαν στις μονάδες τους δεν βρήκαν όπλα και τους έδιωξαν…Έτσι οι Τούρκοι στρατιώτες σκότωναν ανενόχλητοι όποιον έβρισκαν. Εμείς μαζευτήκαμε συνολικά 48 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά κάτω από τα δέντρα. Επειδή όμως οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν κατεβήκαμε και μπήκαμε μέσα σε έναν πετρόχτιστο στάβλο. Όταν βράδιασε ήρθε μία κοπέλα με τα τρία της μωρά και έκλαιγε και έλεγε ότι έχασε τον άντρα της… Σε ένα ξενοδοχείο απέναντι από το σπίτι της έμειναν κλειδωμένοι κάποιοι Εγγλέζοι τουρίστες με το αγοράκι τους. Η κοπέλα αυτή που ήταν ηρωίδα. πήρε μια μεγάλη σκάλα και κατέβηκαν όλοι από τη βεράντα του ξενοδοχείου και έφυγαν προς το βουνό…
Τελικά εσάς πως σας εντόπισαν οι Τούρκοι;
Την επόμενη μέρα ξυπνήσαμε πρωί πρωί από τους βομβαρδισμούς. Μπήκαν οι Τούρκοι στο χωριό μας και μας περικύκλωσαν. Μια νεαρή γυναίκα έδεσε ένα άσπρο μαντήλι σε ένα ξύλο και βγήκαμε έξω. Φώναζε στα αγγλικά «Μην πυροβολάτε είμαστε άοπλοι». Βγήκαμε εγώ κρατώντας την κόρη μου και ο άντρας μου τον γιο μας. Μας έβαλαν πάνω στην βεράντα του σπιτιού και εκεί χτύπησαν πάρα πολύ τους άντρες… Μετά ήρθε ένας αξιωματικός και πολλοί άλλοι Τούρκοι κρατώντας ματωμένα μαχαίρια τα οποία τα έπλεναν με το νερό της βρύσης… Έφεραν και την Εγγλέζα που γλύτωσε από το ξενοδοχείο, μέσα στα αίματα… Όπως μας είπε η ίδια, οι Τούρκοι σκότωσαν τον άντρα της και την βίασαν… Ο Τούρκος αξιωματικός είπε κάτι στα τούρκικα και έφυγε. Μετά από λίγο μας είπαν ότι θα μας πάρουν αιχμαλώτους αλλά αντί να μας πάνε προς τη θάλασσα μας πήγαν προς το βουνό. Στο δρόμο για το χωριό Ελιά μας οδήγησαν σε ένα χωράφι που ήταν ξέφωτο και μας έβαλαν να καθήσουμε. Εμείς γονατίσαμε κάτω από μια μικρή ελιά. Εκεί κοντά ήταν το ξωκλήσι του Αρχάγγελου Μιχαήλ και άρχισα να προσεύχομαι γονατιστή. Οι Τούρκοι έστησαν γύρω μας κάτι τριπόδια με όπλα και πυροβολούσαν στον αέρα. Στην κουφάλα μιας μεγάλης ελιάς, ήταν ένας Τούρκος που μας έκανε νόημα αλλά δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι ήθελε να μας πει…
Τότε άκουσα τον άντρα μου για τελευταία φορά. Μου είπε ότι μόλις αρχίσουν να πυροβολούν οι Τούρκοι εμείς να πέσουμε κάτω και να κάνω τη νεκρή…
Σε λίγο οι Τούρκοι μας είπαν να σηκωθούμε και να μπούμε σε μια γραμμή σε δυάδες. Εγώ ήμουν δίπλα στον άντρα μου και κρατούσαμε σφιχτά τα μωρά μας. Οι Τούρκοι άρχισαν να μας χτυπάνε με τα όπλα τους για να προχωρήσουμε γρήγορα. Μετά μας είπανε να κάνουμε τριάδες για να γυρίσουμε. Τότε πήρα αγκαλιά τον πατέρα μου και τον άντρα μου από την άλλη και γυρίσαμε πίσω. Το ίδιο έκαναν και οι άλλοι.Όταν ήρθαμε πίσω στην ελιά είδα έναν Τούρκο να πυροβολεί έναν Κύπριο που προηγουμένως τον είχαν χτυπήσει άσχημα … Κρατούσα τόσο σφιχτά την κόρη μου που φοβήθηκα ότι θα την πνίξω… Είδα τον Κύπριο που πυροβόλησαν να προσπαθεί να σηκωθεί κρατώντας τον κορμό της ελιάς αλλά τον πυροβόλησαν πάλι ώσπου έπεσε κάτω… Εκείνη την ώρα ήρθαν τα λόγια που μου είπε ο σύζυγος μου και έπεσα κάτω με την κόρη μου στην αγκαλιά ενώ οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν… Όταν συνήλθα τσίμπησα το πόδι μου για να καταλάβω εάν ήμουν ζωντανή… Είδα την κόρη μου που είχε ανοίξει τα ματάκια της και με κοιτούσε τρομαγμένη. Ευτυχώς ήταν ζωντανή. Πήρα κουράγιο και άρχισα να φωνάζω τον άντρα μου: «Αντρέα, Αντρέα…» Προσπάθησα να σηκωθώ και να τον πλησιάσω αλλά οι Τούρκοι με τράβηξαν πίσω… Ο άντρας μου είχε πέσει μπρούμυτα και το μωρό μας ήταν μέσα στα αίματα και του κρατούσε το κεφάλι. Προσπάθησα τρεις φορές να πλησιάσω αλλά οι Τούρκοι δε με άφηναν και συνέχισα να φωναζω. Το μωρό μου ήταν πληγωμένο στο πρόσωπο. Έκλαιγε πολύ και φωνάζε: μπαμπά μου, μπαμπά μου… Μέχρι εκείνη την ώρα το παιδί μας δεν μιλούσε… Οι πρώτες λέξεις που είπε ήταν όταν πυροβόλησαν τον πατέρα του…
Άρχισα να φωνάζω δυνατά με όση δύναμη είχα: « Το μωρό μου, το μωρό μου…»
Ευτυχώς τότε εμφανίστηκε ο Τούρκος που ήταν στην κουφάλα, πήρε το μωρό μου από το χεράκι και το πέταξε μακριά μέσα σε αγκάθια… Προσπάθησα να πάρω το μωρό μου από τα αγκάθια αλλά δεν μπορούσα. Τότε έτρεξε μια κοπέλα για να με βοηθήσει και να κρατήσει την κόρη μου για να πάρω το μωρό. Οι Τούρκοι όμως όρμησαν και άρχισαν να χτυπάνε την κοπέλα. Μια γριά μπήκε στη μέση και τους είπε μην την χτυπάτε γιατί ήταν κόρη της. Ένας Τούρκος με τη λόγχη χτύπησε την ηλικιωμένη στην κοιλιά και άρπαξαν την κοπέλα και τη βίασαν…
Άκουγα πυροβολισμούς, φωνές και ουρλιαχτά. Εκεί σκότωσαν εν ψυχρώ 12 άοπλους ανθρώπους… Είδα την αδελφή μου που ήρθε να με βοηθήσει να κλαίει και να μου λέει ότι και αυτή έχασε τα τρία της παιδιά… Με βοήθησε και πήρα τον γιό μου από τα αγκάθια. Ευτυχώς τα μωρά της αδελφής μου που είχαν πέσει μέσα στα πτώματα τελικά σώθηκαν. Ο Τούρκος που ήταν στην κουφάλα βοήθησε έναν άντρα που κρατούσε στην αγκαλιά του ένα μωρό να φύγει και από πίσω του έτρεξαν και τα τρία παιδιά της αδελφής μου και γλίτωσαν…
Εσείς πως γλιτώσατε;
Μετά τις δολοφονίες οι Τούρκοι μας χτυπούσαν και έκαναν πολλές αγριότητες. Έκοβαν τα δάχτυλα από τις γυναίκες για να πάρουν τα δαχτυλίδια τους..Στο τέλος φωνάζαμε να μας σκοτώσουν και εμάς… Οι Τούρκοι στρατιώτες έπαιρναν τα κορίτσια να τα βιάσουν… Ευτυχώς ήταν ο Τούρκος της κουφάλας ο οποίος έφτασε στο σημείο να απειλήσει με το όπλο του τους στρατιώτες για να μας αφήσουν να φύγουμε… Αν δεν ήταν αυτός δεν ξέρω πια θα ήταν η τύχη μας… Γι αυτό προσεύχομαι ειλικρινά για αυτόν τον Τούρκο και την οικογένειά του…
Πηγαίναμε προς τη θάλασσα. Θέλαμε να πέσουμε μέσα στη θάλασσα για να πνιγούμε. Μετά από τρεις μέρες είδαμε κάποιους στρατιώτες με κοντά παντελονάκια που ήταν Έλληνες. Μας βάλανε σε λεωφορεία των Ηνωμένων Εθνών και έτσι καταφέραμε και γλιτώσαμε…
Στο μεταξύ οι συγγενείς σας θεωρούνταν αγνοούμενοι;
Για 34 χρόνια θεωρούνταν αγνοούμενοι. Εμείς τους λέγαμε ότι τους είδαμε να τους πυροβολούν οι Τούρκοι αλλά για τις αρχές θεωρούνταν αγνοούμενοι. Μας έλεγαν: «Τους αγγίξατε για να δείτε εάν ζουν; Μπορεί να μην πέθαναν…» Έπρεπε να περάσουν 34 χρόνια… Μετά όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα, μπόρεσα να πάω να υποδείξω το σημείο όπου τους εκτέλεσαν.
Βρήκατε τα λείψανα τους;
Ναι, τους βρήκαν οι Τούρκοι στο χωράφι που τους εκτέλεσαν, ακριβώς στο σημείο που τους υπέδειξα. Έκαναν εκσκαφή και βρήκαν τα οστά τους, το 2004. Εμείς τα οστά των δικών μου συγγενών τα ενταφιάσαμε εδώ στο κοιμητήριο της Λεμεσού. Τα υπόλοιπα οστά τάφηκαν στον τύμβο της Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία.
Μπορείτε να μας πείτε στην πινακίδα με την οποία πηγαίνατε στις διαδηλώσεις, ποιοι εικονίζονται;
Ναι, σε αυτή την πινακίδα που κρατούσα σε όλες τις διαμαρτυρίες που κάναμε για τους αγνοούμενους, είναι ο άντρας μου που ήταν 25 χρονών, ο πατέρας μου 72 χρονών, οι δυο γαμπροί μου, ο νουνός μου και ο γιός του. Ακόμη την κρατάω αυτήν την πινακίδα και πάω στις διαδηλώσεις γιατί ακόμα υπάρχουν αγνοούμενοι και πρέπει να μάθουμε την τύχη τους. Ανάμεσα τους υπάρχουν 36 παιδιά, 117 γυναίκες και 83 Ελλαδίτες που αγνοούνται. Έχουν και αυτοί μανούλες που περιμένουν… Έχουν περάσει 50 χρόνια αλλά κάποιοι ελπίζουν ότι μπορεί οι δικοί του αγνοούμενοι να είναι ακόμα ζωντανοί. Υπάρχουν ακόμη μανάδες που περιμένουν τα παιδιά τους…
Παιδιά αγνοούμενοι…
Ο μικρότερος αγνοούμενος ήταν ο Ανδρέας Κυριακού, μόλις 6 μηνών την ημέρα της τουρκικής εισβολής.
Βρέθηκε νεκρός σε ομαδικό τάφο μαζί με άλλα πέντε μέλη της οικογένειάς του. Δίπλα στον μικρό Ανδρέα, βρέθηκε η πιπίλα του…
Τα οστά όλης της οικογένειας βρέθηκαν στο Τραχώνι Κυθρέας, στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και τακτοποιήθηκαν με τη μέθοδο DNA.
Μαζί με το βρέφος κηδεύτηκαν η μητέρα του Αγγελική Κυριάκου, 25 ετών, οι θείες του Σούλα και Μάρω 11 και 19 ετών και η γιαγιά του Ελένη, 46 ετών…
Όπως δήλωσε ο πρόεδρος της Παγκύπριας Οργάνωσης Συγγενών Αδηλώτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων Νίκος Σεργίδης από τα 36 αγνοούμενα παιδιά έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι σήμερα μόνο τα 20 και οι τουρκικές αρχές, όπως και για όλους του αγνοούμενους, ουδέποτε έδωσαν οποιεσδήποτε εξηγήσεις ή πληροφορίες, προσποιούμενες άγνοια…
Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ
