IN MEMORIAM Ο “ΛΥΡΙΚΟΣ” ΒΑΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ

Γράφει ο Ανδρέας Πετρίδης

Έδωσα στο κείμενό μου τον τίτλο «Ο λυρικός ΒΑΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ», αντί τού στενότερα προσδιοριστικού «Ο ποιητής Βάσος Λυσσαρίδης», για ένα πολύ σημαντικό λόγο: Τα ποιήματα αυτά δεν μπορεί να τα δει κανείς ως μια αυτονομημένη λογοτεχνική ενασχόληση του γιατρού στην πιο όψιμη φάση του βίου του, αλλά ως ακόμα μια έκφανση και συνέχεια δημιουργικής ανθοφορίας της σύνθετης προσωπικότητάς του.

Αναμετρούμενος μια ζωή στο μεταίχμιο του πραγματισμού και του οράματος, προσωπικότητα φιλοσοφημένη και προικισμένη με χάρισμα, κάνει τον τελικό απολογισμό του, εμβολιάζοντας τις άφθονες μνήμες της πολιτικο-κοινωνικής του διαδρομής, με τους συγκινησιακά ζεστούς χυμούς της καλλιτεχνικής του ιδιοσυστασίας. Τα ποιητικά του βιβλία είναι αυτοβιογραφική αναπόληση και απομνημονεύματα καρδιάς ενός σπάνιου δημόσιου άνδρα, που με δέος καταθέτει και μας χρεώνει μια βαριά υποθήκη. Κι η υποθήκη αυτή δεν είναι άλλη από την δίχως όρους και ιδιοτέλεια πολύπλευρη προσφορά του στον άνθρωπο και στην πατρίδα.

Επιβλητικοί και βαριοπάτητοι ξεδιπλώνονται οι στίχοι, με τους οποίους αρχίζει το κομβικό και δραματικό εν πολλοίς ποίημά του με τον τίτλο « 0 απολογισμός»:

Πολύ την καθυστέρησα την καταμέτρηση,
γιόμισα τη ζωή με να και πρέπει…
Όσο που έμαθα να περπατώ και τέλειωσε ο δρόμος.

Πόσο αλήθεια γρήγορα περνά η ζωή, με την κλεψύδρα του χρόνου να εξαντλείται ξάφνου επικίνδυνα, ενώ ο πόθος για συνέχιση με καινούργια ανοίγματα δεν λέει να σβήσει. Στον ίδιο παραπονετικό τόνο, με διαφορετικό τρόπο, επανέρχεται κι άλλες φορές. Λέει κάπου αλλού:

Με κυνηγάν τα οράματα
που ξέφυγαν
με κυνηγούν τ’ αγίνωτα ταξίδια
με κυνηγούν οι αγάπες
που αυτοκτόνησαν,
και τώρα όλο τριγυρνώ
στα ίδια.
Κρατάω ολόθερμα
του σύντροφου το χέρι
που σκοτώθηκε,
και ξαγρυπνώ στην ολοσκότεινη
φτωχοκαλύβα.

Τον άνθρωπο Λυσσαρίδη, με τους υψηλούς στόχους, τα μεγάλα οράματα και την ασίγαστη δίψα για δικαιότερη ζωή, η επίγνωση του πεπερασμένου της ύπαρξης τον μελαγχολεί και τον θλίβει, έστω και παροδικά. Παραθέτω τρυφερούς, βαθιά υπαινικτικούς στίχους από την πρώτη του συλλογή :

Άδικα τα λουλούδια μου γνέφουν χαδιάρικα,
εγώ έχω τώρα σκοτώσει τις αυταπάτες,
κείνο το γκρίζο στον ορίζοντα δεν μυρίζει βροχή,
εισβάλλει στην καρδιά μου και
συγκλονίζει την πολιτεία.
Σε λίγο θα’ χουμε μια ασήκωτη αντάρα
κι εγώ θα καβαλλάω την αστραπή
και θα καίω τις νεκροζώντανες καρδιές.
Τώρα δεν υπάρχει δύναμη να με ξεστρατίσει,
είμαι μόνος με συντροφιά
μια ολάκερη βουβή αιωνιότητα.

Το γκρίζο του ορίζοντα που εισβάλλει στην καρδιά – και προπάντων η καταληκτική δήλωση «είμαι μόνος με συντροφιά/ μια ολάκερη βουβή αιωνιότητα», είναι στίχοι αναμφισβήτητης αισθητικής καθαρότητας και συγκλονιστικής υπαρξιακής δυναμικής. Είναι τέτοιες στιγμές, όπου ο Βάσος Λυσσαρίδης αίρεται σ’ ένα επίπεδο αισθητικών αξιώσεων, ενδεικτικό για το πολυδύναμο των ψυχοπνευματικών του ικανοτήτων. Ακούστε άλλο ένα κομμάτι, που υπερβαίνει επιτυχώς τις μεταπλαστικές αντιστάσεις της επικαιρικής θεματολογίας.:

ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΣ
Αγωνιώ
το σπίτι μου κλειστό ν’ αφήσω
έστω για λίγο
δεν θέλω όταν θα φανείς να βρείς
την πόρτα σου κλειστή.
Μου λένε πως μια γεροξεκουτιάρα είμαι
να περιμένω τους νεκρούς να σηκωθούν…
Αυτοί τι ξέρουν;
Μόνο μια ελάχιστη στιγμή
της λύπης μου,
θα τους σκοτώσει.

Ήμουν έτοιμος λίγο πιο πριν να υπογραμμίσω την καλλιτεχνική διακινδύνευση του κάθε ποιητή, που βάζει στην πένα του πατριωτικά θέματα, μέχρι που διάβασα τους παραπάνω στίχους. Εδώ η λιτή και ισορροπημένα αρμονική ανάπτυξη λειτουργεί μ’ ένα ευχάριστα χαμηλόφωνο και πειστικό τρόπο. Ανήκει στις αισθητικά ευτυχέστερες στιγμές του δημιουργού, όπου ο ρητορισμός και η εκφραστική έξαρση τιθασεύονται ικανοποιητικά. Το βίωμα δεν δίνεται απευθείας, αλλά εκφράζεται αφού μεταβολιστεί εσωτερικά και φτάσει σε κειμενική ωριμότητα.

Πολύ εντυπωσιακό μου φαίνεται επίσης το μακρύ ποίημα «Πενταδάκτυλος», ιδιαίτερα η εξαίρετη εισαγωγή και το καταληκτικό μέρος του. Σαν αναδυόμενο γιγάντιο άγαλμα ξεπηδά απ’ τη δωρική γραφίδα του Βάσου Λυσσαρίδη η τραχιά και υπερυψωμένη μορφή του κατεχόμενου βουνού, που έγινε σύμβολο διαχρονικής αντοχής και αγώνα. Απαγγέλλω τους πρώτους στίχους:

Λάθος. Εσύ δεν αναδύθηκες απ’ τον βυθό,
ποτέ της θάλασσας το δροσερό νερό δεν ξέπλυνε
το αγέρωχο στητό κορμί σου.
Κομμάτι απ’ την λάβα την καυτή καρφώθηκες
μεσόκαμπα, φρουρός
ποιος ξέρει ποιάς αλήθειας…

Ως δωρικοί κίονες στοιχίζονται και αναπτύσσονται με ενάργεια και επικό βηματισμό οι παραπάνω στίχοι. Ακόμα κι αν ακολουθεί μια συναισθηματική υπερφόρτωση και πολλαπλότητα ενατενίσεων, να έχουμε υπόψη ότι η ποίηση του γιατρού δεν πρέπει να κρίνεται με ψυχρό εργαστηριακό νυστέρι. Κι αυτό γιατί δεν εκπηγάζει από ψυχρή κι επίμονη τεχνική επεξεργασία, αλλά αναβρύζει αυτούσια ως λάβα της μαχητικής και τρικυμιώδους ζωής του. Ο ποιητικός Βάσος Λυσσαρίδης είναι ουσιαστικά το συγκινησιακό alter ego του ακάματου αγωνιστή της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, είναι ο πολιτικο- ιδεολογικός του απολογισμός, γραμμένος με το βαθυπόρφυρο μελάνι της καρδιάς και της μνήμης. Μιας καρδιάς που μόνο τυχαία δεν βρήκε η γνωστή δολοφονική σφαίρα. Σημειώνει πάνω σ’ αυτό επιγραμματικά το εξής:
Στα μαρμαρένια αλώνια
με πρόδωσε ο χάροντας
αλλοκτυπώντας.

Αναφέρεται φυσικά τη στυγερή δολοφονία του Δώρου Λοϊζου από τους πραξικοπηματίες, που αστόχησαν στην προσπάθειά τους να σκοτώσουν τον ίδιο.
Το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης του «γιατρού» εκφράζει, καθώς είπαμε, την πλούσια πολιτικο-ιδεολογική του διαδρομή και τα πιστεύω του, που υπηρέτησε με συνέπεια και πείσμα. Ευάριθμα ποιήματα του κύκλου αυτού ξεφεύγουν από τον κίνδυνο της άμεσης και ρητορικής εκφοράς, κρατώντας ένα πιο έμμεσο και χαμηλόφωνο ύφος. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αναδύεται μια υποβλητικότερη ατμόσφαιρα, όπως για παράδειγμα στους εναρκτήριους στίχους του πατριδοκεντρικού «Καβαλλάρης στο κύμα»:’

Εκείνο το μικραστέρι
αντίκρυσε τη σκλαβωμένη Αμμόχωστο
και κρύφτηκε στο άπειρο.
Εκείνη η ηλιαχτίδα
ακούμπησε στο ερειπωμένο κρυσφύγετο
στο Δίκωμο, και πάγωσε.

Τα αρτιότερα ίσως ποιήματα εμπίπτουν στον ευρύτερο κύκλο των προσωπικών υπαρξιακών προβληματισμών, σε μια περίοδο πια γαληνεμένου διάπλου στο λυκόφως ενός μακρού και καταξιωμένου βίου. Σε κάποια από αυτά, ο Βάσος Λυσσαρίδης ομιλεί με την ουσιαστικότητα και το κρυφό μεγαλείο της απλότητας, έχοντας ενστικτωδώς αποβάλει το πλεοναστικό στοιχείο. Ένα άρωμα σοφίας και αυστηρά οικονομημένου λόγου προσλαμβάνεται ευδαιμονικά από τον αναγνώστη. Είναι η απόσταξη μιας πολισχιδούς και δυναμικής πορείας, που άφησε ανεξίτηλο στίγμα στη νεώτερη ιστορία του τόπου μας. Σας διαβάζω μερικά επιλεγμένα κομμάτια:

ΧΩΡΙΣ ΙΧΝΗ

Τώρα που θα φύγω χωρίς γυρισμό
θέλω να σβήσω κάθε ίχνος,
το άσπρο χαρτί είναι πιο αγνό.
Εσύ τι λες ;

Εμείς λέμε, πως όσο αυτάρκης και πλήρης κι αν νιώθει ο γιατρός, όσο κι αν είναι έτοιμος χωρίς βαρίδια και ματαιοδοξίες να συνεχίσει το ταξίδι , τα ίχνη του δεν μπορούν ποτέ να σβήσουν, γιατί χαράχτηκαν σ’ αυτή τη γη με της καρδιάς του το αίμα.
Δεν μπορώ όμως ν’ αφήσω να μην ακουστεί ένα από τα αρτιότερα κατά τη γνώμη μου ποίηματα τού σύνολου έργου του, όπου η κάθε φράση σημαίνει πολλά – και δεν μπορείς ν’ αλλάξεις ούτε μια λέξη :

ΤΩΡΑ ΠΟΥ ΞΕΡΩ
Τώρα που ξέρω δεν πονάω πια
η αλήθεια δύσκολα πληγώνει
ο ήλιος τρέμει τη δική μου τη φωτιά
γιατί μιλάει για σκιές που σβήνουν.
Ξέγραψα το δικαίωμα
να μ’ αγαπούν και ν’ αγαπάω
τώρα κοιτάω κατάματα τη νύχτα
κι αυτή δειλά μου σιγοσκύβει το κεφάλι.
Τα μυστικά έχουν πεθάνει,
τώρα χέρι με χέρι
ο ήλιος και η νύχτα περπατούν.

Θ’ αφήσω τώρα τον ίδιο τον ποιητή σε πρώτο πρόσωπο να μας στείλει, μέσα από στίχους του, ένα τελευταίο λόγο:

Εγώ φεύγω.
Όμως μένω
στα αθώα χαμόγελα
στους αψεγάδιαστους θρύλους,
στα παιδιά που γενιούνται
στις σκέψεις που δεν μαραίνονται.
Τώρα έγινα
ένα με τη θάλασσα.

Εμείς ένα ξέρουμε, κι ας βιάζεται ο «γιατρός» να μας αποχαιρετήσει. Είμαστε βέβαιοι πως θα’ ναι κοντά μας και κοντά στην Κύπρο ακόμα πολλά χρόνια. Γιατί είναι δυνατό σκαρί, κι ευλογημένος με την προσφορά του.

(Ομιλία του Ανδρέα Πετρίδη σε Φιλολογική εκδήλωση, για την Ποιητική κατάθεση τού – τότε εν ζωή- γιατρού ΒΑΣΟΥ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗ)

Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ