του Τάσου Ρέτζιου
«Τι είδους τοπία ατενίζουν οι τρόφιμοι όταν το βλέμμα εκτείνεται εκτός της σιδερόφρακτης περίφραξης;
Τι ασχολίες και χρήσεις γης ευδοκιμούν εκεί που η κοινωνία εκτελεί την ποινή της κάθειρξης;
Πώς διαλέγεται βουβά το μέσα με το έξω; Πώς ένα άκαμπτο όριο νοηματοδοτεί κάθε μονοπάτι, άνοιγμα φωτός ή λασπωμένο δρόμο γύρω του; Και πόση πίεση ασκείται αμφίπλευρα σ’ ένα τέτοιο όριο όταν η φυλακή βρίσκεται σε κατοικημένο χώρο;»
Αυτά τα ερωτήματα – δηλώσεις δεσπόζουν στην παρουσίαση της «Ουδέτερης Ζώνης» του δίγλωσσου αυτού λευκώματος του Γιάννη Παντελίδη (εκδόσεις University Studio Press), που προσεγγίζει με πρωτότυπο τρόπο το εξωτερικό όριο των χώρων κράτησης.
Το διάστημα 2016-2018 επισκέφτηκε με ειδική άδεια του Υπουργείου Δικαιοσύνης δεκαοκτώ σωφρονιστικά καταστήματα σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας, μελετώντας τη ζώνη ανάμεσα στη φυλακή και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Οι φωτογραφίες του αναδεικνύουν ανάγλυφα την ουδέτερη ζώνη, μια γκρίζα ζώνη, μια ζώνη που δεν υπόσχεται τίποτα και σε κανέναν. Γυμνή γη, κάγκελα, καλώδια, λαμαρίνες, παγωμένο χώμα και τσιμέντο.
Όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο καθηγητής Κωστής Τσιτσελίκης «η στέρηση της ελευθερίας να ορίζει κανείς το που βρίσκεται αποτελεί ένα από τα πιο απεχθή μέτρα περιορισμού της ίδιας της ανθρώπινης κατάστασης.
Να ορίζει, δηλαδή, κανείς το σώμα του στο χώρο. Η στέρηση της ελευθερίας ως ποινή, σε κοινό χώρο, αυτό που ονομάζουμε φυλακή, μετατρέπει την ποινή σε μέτρο ελέγχου επί του ανθρώπινου σώματος. Ίσως στο απώτερο μέλλον να ξενίζει ότι οι κοινωνίες τιμωρούν με αυτόν τον τρόπο. Ότι όσοι έχουν χρήματα μπορούν να εξαγοράσουν την ποινή. Επίσης, ότι μέσα στη φυλακή, ανομολόγητοι περιορισμοί επιβαρύνουν την ποινή: κρύο, κακή διατροφή, βρωμιά, συνωστισμός και βία. Η φυλακή περιχαρακώνεται από ένα σκληρό σύνορο. Το “μέσα” και το “έξω”. Ένας ψηλός τοίχος, ένας φράχτης, σκοπιές, φρουροί και όπλα διαχωρίζουν αυστηρά το μέσα και το έξω. Η φυλακή ορίζεται από ένα σκληρό σύνορο.
Το σύνορο μιας κανονικότητας και ομοιογένειας του έξω, που ορίζεται από ένα κοινό αγαθό. Την ελευθερία. Μέσα, χωρίς ελευθερία, χωρίς δικαιώματα, εκεί που το κράτος ασκεί στα κρυφά τη δική του εξουσία, άμεσα και σκληρά. Στο σύνορο αυτό, την γραμμή διαχωρισμού του μέσα και του έξω, δημιουργείται μια ζώνη επαφής. Μια ζώνη αόρατη, καθώς ούτε το βλέμμα των μέσα ούτε το μέσα των έξω πέφτει εκεί. Μια γκρίζα ζώνη την οποία αποκαλύπτει ο φακός του Παντελίδη.
Η ματιά του μας ρίχνει απροετοίμαστους στον χώρο του άφατου. Στο περιβόλι του τίποτα. Εκεί που δεν συναντιέται κανείς με κανένα. Γυμνή γη, κάγκελα, καλώδια, λαμαρίνες, παγωμένο χώμα και τσιμέντο. Άγονη γη, απουσία κίνησης και ζωής. Απουσία του ήλιου. Η συνορεύουσα ζώνη είναι νεκρή και δεν υπόσχεται τίποτα. Οικεία στους μέσα, δεν υπόσχεται τίποτα. Ανοίκεια και άγνωστη στους έξω. Φευγαλέα, αναρωτιέται κανείς για το που είναι το μέσα και που το έξω.
Ποιος είναι στ’ αλήθεια ο τόπος όπου τα σώματα είναι υποταγμένα, υπό παρακολούθηση και υπό έλεγχο; Ο Παντελίδης σαρώνει τη συνορεύουσα ζώνη των ελληνικών φυλακών. Και μας υποβάλει στις αποχρώσεις της άλλης πλευράς της δυστοπίας που είναι η δική μας. Αυτό που ονομάζουμε “σωφρονισμό”, με περισσή υποκρισία.»
– Έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά αυτοί οι τόποι που καταγράψατε; Από την άλλη, υπάρχουν κάποιες κομβικές διαφορές από τόπο σε τόπο;
Κοινό χαρακτηριστικό των τόπων αυτών είναι η ύπαρξη της φυλακής. Σε μια ενότητα έργων είναι ορατή, σε ένα μικρότερο αριθμό λανθάνει σαν κρυμμένη απειλή και σε μια τρίτη ενότητα δεν εικονίζεται καθόλου αλλά υπονοείται χάρη στη γνώση πως βρίσκεται εκεί. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικών των τόπων αυτών είναι και ο φόβος που η φυλακή παράγει, ο εκφοβισμός τόσο των εγκλείστων ώστε στο μέλλον να μην παραβούν τους νόμους, όσο και για όσους σκέφτονται να τους παραβούν.
– Ποιο ήταν το πιο «ιδιαίτερο» ή «παράξενο» τοπίο απ’ όσα επισκεφτήκατε;
Οι εξοστρακισμένες σφαίρες στο τοίχος των φυλακών Τρικάλων, σε ένα σκηνικό πολέμου όπου έντεκα κρατούμενοι απέδρασαν με την βοήθεια κίνησης αντιπερισπασμού που έγινε εξωτερικά των φυλακών, δείχνοντας το πάθος για την ελευθερία. Τα κλουβιά έχουν γίνει για τα πουλιά, όμως τα πουλιά δεν έχουν γίνει για τα κλουβιά.
– Η έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας ήταν επιλογή σας ή προέκυψε από την πραγματικότητα του τοπίου;
Η έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας είναι μία από τις σταθερές επιλογές σε όλες τις εργασίες μου. Καθορίζει το ύφος, τον τρόπο δηλαδή που οικοδομώ το επιχείρημά μου. Την γλώσσα που χρησιμοποιώ. Νιώθω ότι μέσα από τέτοιου είδους εικόνες μπορούμε να διαβάσουμε περισσότερα πράγματα για τον άνθρωπο, χωρίς να έχουμε την ανάγκη καμιάς φυσικής του παρουσίας.
Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ
