Γράφει η Πολυξένη Τζιομάκη*
Λίγες σκέψεις για το πεζογραφικό έργο του Θεσπρωτού λογοτέχνη Σωτήρη Δημητρίου, με αφορμή την πρόσφατη υποψηφιότητά του για το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2022, με το έργο Ουρανός απ’ άλλους τόπους (εκδ. Πατάκη, 2021).
Ο Σωτήρης Δημητρίου γεννήθηκε στην Ήπειρο, στην Πόβλα της Θεσπρωτίας, στα 1955 και μεγάλωσε στην Ηγουμενίτσα. Καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Από νωρίς επέδειξε ιδιαίτερη αγάπη για τις λέξεις και το διάβασμα, ένα διάβασμα που δεν ταυτιζόταν όμως με τα μαθήματα του σχολείου.
Στο λογοτεχνικό στερέωμα εμφανίζεται το 1985, με την ποιητική συλλογή Ψηλαφήσεις. Το 1987 δημοσιεύει τη συλλογή διηγημάτων Ντιάλιθ΄ιμ, Χριστάκη και συνεχίζει με τις συλλογές Ένα παιδί από τη Θεσσαλονίκη (1989) και Η φλέβα του λαιμού (1998). Πιο πριν εξάλλου, στα 1993 κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του Ν’ ακούω καλά τ’ όνομά σου (1993). Από εκεί κι έπειτα γράφει συνεχώς, κυρίως συλλογές διηγημάτων («από χαρακτήρα έμπλεξα περισσότερο με τα διηγήματα», λέει ο ίδιος σε συνέντευξή του) και λιγότερο μυθιστορήματα.
Δεξιοτέχνης της μικρής φόρμας, ο Σωτήρης Δημητρίου κατέχει μια περίοπτη θέση στην ελληνική πεζογραφία των τελευταίων ετών. Έχει τιμηθεί με αρκετά βραβεία, ενώ κείμενά του έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο.
Κύριο στοιχείο του πεζογραφικού του έργου είναι ο έκκεντρος χαρακτήρας και το στοιχείο της τοπικότητας. Αν προσέξουμε τις γεωγραφικές συντεταγμένες που προσδιορίζουν τον τόπο δράσης των έργων, θα διαπιστώσουμε ότι αυτές καλύπτουν το τόξο: Πόβλα Θεσπρωτίας – Ηγουμενίτσα – Αθήνα. Σ’ αυτό το τοπογραφικό τόξο κινούνται και οι ήρωες των βιβλίων. Η δράση τους κυρίως εξελίσσεται στην επαρχία (Θεσπρωτία) και στην Αθήνα.
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης έχει χαρακτηρίσει το σύμπαν του Δημητρίου ως «μεθοριακό», ένας χαρακτηρισμός που δεν περιορίζεται μόνο –όπως λέει– στο επίπεδο της ανθρωπογεωγραφίας, αλλά αφορά εξίσου και τους τρόπους της αφήγησης, τον χρόνο και τους χρόνους, το πάντρεμα της ρεαλιστικής γραφής με την αίσθηση του αλλόκοτου. Αφορά όμως εξίσου και τους ήρωες του λογοτεχνικού του σύμπαντος, όπως και τη γλώσσα τους.
Ο Θεσπρωτός συγγραφέας πλάθει με εξαιρετική μαεστρία τους ήρωές του, αντλώντας κυρίως υλικό από μία σειρά χαρακτήρων της επαρχίας, κυρίως της γενέτειράς του, αλλά και ανθρώπων μοναχικών, ταλαιπωρημένων, απόκληρων της πόλης.Οι ήρωες συχνά συνοδεύονται από κάποιο κοινωνικό στίγμα, φλερτάρουν με το περιθώριο, ακροβατούν πάνω σε ένα λεπτό σχοινί, που διαχωρίζει την τρέλα από τη λογική, και πάλλονται μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.
Για να σκιαγραφηθούν καλύτερα αυτές οι μορφές, ο Δημητρίου τις καθιστά πολύ συχνά φορείς της ντοπιολαλιάς τους (βλ. κυρίως ηπειρώτικα και αρβανίτικα). Ο συγγραφέας, παιδί της ηπειρώτικης γης, μεταφέρει στα έργα του τη λακωνικότητα και την αυθεντικότητα της γλώσσας των ηρώων. Μία γλώσσα, η οποία περισσότερο μιλά και λέει, παρά δείχνει τα συμβάντα. Η γλώσσα αυτή είναι πυκνή, συνάμα όμως και λυρική, γεμάτη ποιητικές μεταφορές και παρομοιώσεις.
Για τη γλώσσα του τόπου του και γλώσσα των έργων του, ο ίδιος έχει σημειώσει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του: [1] «[…] άκουγα τη μάνα μου και όλες τις χωριανές μου γιατί αυτές διαφύλασσαν τη γλωσσική εστία […] [οι γυναίκες αυτές] δεν αντάλλασσαν με τη γλώσσα τους απλά πληροφορίες αλλά εψυχαγωγούντο ερήμην τους και πώς γινόταν αυτό; Γινόταν με τις μεταφορές, με τις παρομοιώσεις. Αυτές οι γυναίκες, για να δείξουν την αγάπη της εγγονής με τη γιαγιά έλεγαν – “ένας ύπνος τις χωρίζει” –, για μία όμορφη γυναίκα θα έλεγαν – “της βλέπεις το νερό στο λαιμό” –, μια τρελή μεταφορά, τελείως λοξή, αλλά θα τη ζήλευε ο κάθε ποιητής […] Ο νους των γυναικών της Ηπείρου σπινθηροβολεί προς την ψυχαγωγία διά της γλώσσης και ξέρουμε πολύ καλά ότι εξέφραζαν […] όλα τα ακραία της ψυχής».
Οι λέξεις και τα σχήματα που σώζει ο Δημητρίου, η διαλεκτική και ιδιωματική λαλιά, γίνονται κινητήρια δύναμη της μυθοπλασίας. Ενισχύουν την αισθητική δύναμη του έργου και καλούν τον αναγνώστη να επερωτήσει κριτικά το ζήτημα της γλωσσικής ταυτότητας. Το στοιχείο αυτό έχει σταθεί επιδραστικό και για μια σειρά από νεώτερες λογοτεχνικές γραφές.
*Φιλόλογος, Μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία
[1]Βλ συνέντευξή του στον Νίκο Θρασυβούλου, «Σωτήρης Δημητρίου: Ό,τι υπήρχε δικό μας το περιφρονήσαμε..», Ο Αναγνώστης, 9.5.2013, https://www.oanagnostis.gr/σωτήρης-δημητρίου-ότι-υπήρχε-δικό-μας/,
Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ
