Συνέντευξη στον Ανδρέα Καρακόκκινο
Ο Συγγραφέας, ποιητής και πανεπιστημιακός Στέφανος Κωνσταντινίδης, μιλάει στο SPEAKNEWS και τον Ανδρέα Καρακόκκινο για τους τρόπους που η λογοτεχνία ερμηνεύει και μεταδίδει την ιστορία, και τονίζει πως ο λογοτέχνης δεν δημιουργεί σε ιστορικό κενό. Σχολιάζει τους εορτασμούς του ελληνικού κράτους για την επέτειο των 200 χρόνων από την επανάσταση, αλλά και την πορεία του κυπριακού, και εκφράζει την πίστη του στις τεράστιες δυνατότητες προσφοράς που διαθέτει ο ελληνισμός της διασποράς.
Κύριε Κωνσταντινίδη, το τελευταίο σας βιβλίο Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου, στο υφαντό του ’21, επιχειρεί να αναδείξει τη δράση του Αντώνη Οικονόμου, ενός παραγκωνισμένου από την επίσημη ιστοριογραφία κοινωνικού αγωνιστή του 1821. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία είναι ένας δρόμος που μπορεί να μας οδηγήσει στην ιστορική γνώση;
Η λογοτεχνία είναι ένας από τους δρόμους που μας οδηγεί στην ιστορική γνώση. Μας το αποδεικνύει ο Εγγονόπουλος που διέσωσε μέσα από το έργο του την μνήμη του Αντώνη Οικονόμου. Γενικότερα η λογοτεχνία επιτρέπει μια ευρύτερη οπτική γωνία των ιστορικών γεγονότων απ΄ ό,τι η καθεαυτό ιστορία. Στη λογοτεχνία έχουμε περισσότερη ελευθερία να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα, σεβόμενοι όμως την ισορικότητα τους. Η κοινωνιολογική οπτική γωνία του λογοτέχνη είναι ευρύτερη από αυτή του ιστορικού. Τα παραδείγματα είναι πολλά και στην ελληνική και στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Υπάρχει άλλωστε μια ολόκληρη συζήτηση στις μέρες μας κατά πόσον η αναπαραγωγή από τη λογοτεχνία σημαντικών ιστορικών γεγονότων επηρεάζει και την πρόσληψη των ιστορικών για τα ίδια αυτά γεγονότα. Χαρακτηριστική είναι για παράδειγμα η συζήτηση που γίνεται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα για τη λογοτεχνία της Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου. Φυσικά στη λογοτεχνία υπάρχει η επινόηση, ο κόσμος του λογοτέχνη είναι και μυθοπλαστικός, είναι δημιουργία με τη συμμετοχή της φαντασίας και της ποιητικής αδείας. Διατηρείται όμως ο καθεαυτό ιστορικός πυρήνας.
Είναι δυνατόν επομένως ένα τέτοιο έργο, εν πολλοίς μυθοπλαστικό, να μελετηθεί στη βάση της ορθολογικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης; Κανένα ιστορικό λογοτεχνικό έργο, όσο «επινοημένο» και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ένα ιστορικό κενό. Η όποια επινόηση κινείται μέσα σε ένα κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο. Γι’ αυτό πολλές φορές η ίδια η ιστορική συνείδηση διαμορφώνεται περισσότερο από τη λογοτεχνία παρά από την ιστοριογραφία. Η λογοτεχνία είναι ικανή σε τέτοιες περιπτώσεις να διαμορφώσει ένα ιστορικό αφήγημα, ένα ερμηνευτικό πλαίσιο της ιστορίας. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ας σταθούμε επιγραμματικά σε κάποια από αυτά. Για τη Μικρασιατική Καταστροφή για παράδειγμα, έχουμε το κλασικό έργο της Διδώς Σωτηρίου «Ματωμένα Χώματα». Για την Κατοχή και την Αντίσταση έχουμε τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα. Το σημαντικό στα έργα αυτά και ειδικά στη μυθιστορηματική τριλογία του Τσίρκα δεν είναι τα επιμέρους γεγονότα που μπορεί να είναι επινοημένα, αλλά η ερμηνεία τους που κινείται στον χώρο της ιστορικής πραγματικότητας. Δεν είναι τυχαίο που όλες οι συζητήσεις για τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» περιστράφηκαν γύρω από την ιστορία και όχι γύρω από τη λογοτεχνική πλευρά του έργου.
Ασφαλώς θα μπορούσε να σταθεί κανείς και σε άλλα χαρακτηριστικά έργα της λογοτεχνίας που συμβάλλουν στη δημιουργία ερμηνευτικών σχημάτων της ιστορίας, όπως «Το τέλος της μικρής μας πόλης» του Δημήτρη Χατζή, το “Πλατύ Ποτάμι” του Γιάννη Μπεράτη και το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη.
Στην περίπτωση της Κύπρου, για τον αγώνα του 1955-59, έχουμε το μυθιστόρημα του Λόρενς Ντάρελ «Πικρολέμονα», που εκφράζει την αποικιοκρατική πλευρά της βρετανικής πολιτικής και το μυθιστόρημα του Ροδή Ρούφου «Η Χάλκινη Εποχή», που γράφτηκε ως απάντηση στον Ντάρελ και μάλιστα πρωτογράφτηκε για τον σκοπό αυτό στα αγγλικά και εκδόθηκε στο Λονδίνο.
Ο λογοτεχνικός λόγος επομένως αναπαράγει την ιστορική μνήμη όταν περιέχει ψήγματα της ιστορικής πραγματικότητας. Ο συγγραφέας ενός ιστορικού λογοτεχνικού κειμένου, επεμβαίνει στα ιστορικά γεγονότα και αναδεικνύει μια νέα ανάγνωση της ιστορίας, Αυτό προσπαθησα να κάνω με το Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου, στο υφαντό του ’21.
Στο βιβλίο αυτό φαίνονται οι ενστάσεις σας για τον τρόπο που οργανώθηκε επισήμως ο εορτασμός της επετείου των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης. Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να οργανωθεί και πού να στοχεύει ένας τέτοιος εορτασμός;
Θα μπορούσε σίγουρα να οργανωθεί ένας διαφορετικός εορτασμός για να πάμε πέρα από τις όποιες ευφάνταστες αμφιέσεις της Γιάννας Αγγελοπούλου στα θέματα ουσίας: τη γλώσσα, τον πολιτισμό, τις σχέσεις του ΄21 με την αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Απουσιάζουν ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Παπαρρηγόπουλος, Aπουσιάζουν οι δημιουργοί του μεσοπολέμου, η γενιά του ΄30 που συμπλήρωσαν το ιδεολογικό κενό που άφησε η Μικρασιατική Καταστροφή. Απουσιάζει το μεγάλο θέμα της νεωτερικότητας που συνδέεται με το θέμα της νεοελληνικής ταυτότητας.
Πρόκειται για μια μονόπλευρη αφήγηση, με τη στήριξη δυστυχώς του επίσημου κράτους. Διότι δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η ιστορία χρησιμοποιείται ως ιδεολογικός μηχανισμός για τη διαμόρφωση μιας ομοιόμορφης κατά το δυνατό αντίληψης του παρελθόντος που να θεμελιώνει, το ίδιο ομοιόμορφα, το παρόν και το μέλλον. Και αυτό επιτυγχάνεται πιο εύκολα στις μέρες μας με τα διάφορα τηλεοπτικά σίριαλ που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό. Αλλά και με τους μηχανισμούς εξουσίας όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται αυτή τη χρονιά για τους επίσημους εορτασμούς των 200 χρόνων της Επανάστασης του 1821
Το ’21 όμως είναι σύνθετο και πολύπλοκο. Αυτή τη σύνθετη πραγματικότητα, που πάει πέρα από τα πρόσωπα και τις ηρωικές μορφές του αγώνα, προσπαθώ να ιχνηλατήσω με αναφορά στις κοινωνικές δομές των τοπικών κοινωνιών αλλά και του ευρύτερου ελληνισμού, την κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα που βιώνουν οι Έλληνες παραμονές της Επανάστασης, αλλά και την εξελικτική τους πορεία διαρκούντος του αγώνα, τα ταυτοτικά προβλήματα που αναφύονται σε αναφορά και με τους στόχους της Επανάστασης. Είναι μια απόπειρα διαφορετικής ανάγνωσης του ‘21 που πάει πέρα από τα στρατιωτικά και τα πολιτικά γεγονότα. Κι αυτό γιατί τα γεγονότα αυτά δεν είναι ανεξάρτητα του ευρύτερου κοινωνικού γίγνεσθαι της εποχής..
Συμπερασματικά χρειάζεται η κριτική σκέψη και κριτικός αναστοχασμός για τη μελέτη τής ιστορίας που να πηγαίνει πέρα από τον εξουσιαστικό λόγο που θεμελιώνει την μονομέρεια και την υποταγή.
Τα τελευταία χρόνια το συγγραφικό σας ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στο μυθιστόρημα. Μέσα σε πέντε χρόνια (2017-2021) εκδόθηκαν τέσσερα μυθιστορήματα. Ποίηση συνεχίζετε να γράφετε; Αν ναι, ποια είναι η κυρίαρχη θεματική των νέων ποιημάτων σας;
Θεωρώ τον εαυτό μου πρώτα ποιητή και ύστερα πεζογράφο. Άλλωστε ακόμη και στα μυθιστορήματα μου, όπως το έχουν επισημάνει κάποιοι, δεν λείπει η ποιητική γραφή. Και ίσως να μη έγραφα ποτέ πεζό αν μου έλειπε αυτή η αίσθηση της ποιητικής γραφής. Ναι, συνεχίζω να γράφω ποίηση. Είμαι δε περισσότερο παραγωγικός από όποια άλλη περίοδο της ζωής μου. Μια νέα ποιητική συλλογή μου που υπολόγιζα να εκδοθεί τη φετινή χρονιά, μετατέθηκε για την επόμενη.
Γράφω για όλα, ό,τι με συγκινεί. Δύσκολα θα ξεχώριζα μια κυρίαρχη θεματική. Όμως διακρίνεται πάντα στην ποίηση μου αυτό που θα έλεγα ιστορική ποιητική, κάτι που μου επιτρέπει να στοχάζομαι τον κόσμο μέσα από την Ιστορία. Ένα δεύτερο σημαντικό συνθετικό της ποίησης μου είναι αυτό που θα ονόμαζα κοινωνική διάσταση-μεταβλητή. Τέλος ένα τρίτο σημαντικό συνθετικό είναι το υπαρξιακό. Νομίζω όμως ότι δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην ιστορική ποιητική μου και τις δύο άλλες μεταβλητές της, την κοινωνική και την υπαρξιακή. Διασυνδέονται στο ρυθμό της ηρακλείτειας διαλεκτικής, στη θεμελιακή διαίσθηση και σύνθεση των αντιθέτων Ὁδός ἄνω κάτω μία καί ὡυτή (η οδός άνω κάτω είναι μία και αυτή).
Το ποιητικό σας έργο είναι σήμερα δυσεύρετο. Σκοπεύετε να προβείτε σε μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων σας;
Υπάρχει αυτή η σκέψη. Την απωθώ λίγο γιατί μια τέτοια έκδοση μυρίζει αποστράτευση! Αντιλαμβάνομαι όμως ότι χρειάζεται να γίνει. Σκέφτομαι μόνο αν θα πρέπει να περιλαμβάνει όλα μου τα ποιήματα, και τότε ίσως θα χρειαζόταν και η φιλολογική παρέμβαση, ή αν θα ήταν μια επιλογή, και σε αυτή την περίπτωση αν θα ήταν δική μου ή κάποιου τρίτου.
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το θέμα αυτό θα αντιμετωπιστεί στο άμεσο μέλλον.
Παρακολουθείτε και σχολιάζετε την πολιτική επικαιρότητα. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα επείγοντα ζητήματα και ποιες οι σημαντικότερες ανατροπές που θα κληθούμε στο κοντινό μέλλον να αντιμετωπίσουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες;
Στην κορυφή τοποθετώ την κλιματική αλλαγή για την οποία δυστυχώς λίγα πράγματα γίνονται. Ακολουθεί το μεταναστευτικό-προσφυγικό για το οποίο η Ευρώπη πληρώνει παλιές αμαρτίες της αποικιοκρατίας και επαναλαμβανόμενα λάθη ακόμη και σήμερα, ακολουθώντας τις ΗΠΑ στις επεμβάσεις τους σε άλλες χώρες που απέβησαν καταστροφικές. Η πείνα και ο υποσιτισμός που πλήττει τον πλανήτη αφορά επίσης και την Ευρώπη στο μέτρο που συμβάλλει στις πλανητικές κοινωνικές ανισότητες και η γηραιά ήπειρος έχει τη δική της ευθύνη για το φαινόμενο αυτό. Που είναι άλλωστε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διασυνδεδεμένο με τα δύο άλλα που την αφορούν άμεσα. Θα πρόσθετα και την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και έχουν σχέση με τις ατομικές και τις συλλογικές ελευθερίες και την ίδια τη δημοκρατία.
ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ
Στα δικά μας τα επιμέρους. επείγει να αποκτήσουμε σοβαρό και κανονικό κράτος τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Κράτος απαλλαγμένο στο εσωτερικό από τις πελατειακές σχέσεις και τη διαφθορά και την εξάρτηση από το εξωτερικό. Και που θα ασχοληθεί σοβαρά με την προάσπιση του εθνικού χώρου και του ελληνισμού γενικότερα καθώς και με την ευημερία των πολιτών, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία.
Χρειαζόμαστε ανατροπές! Και δυναμική πολιτική ανόρθωσης. που θα δομήσει ένα κράτος δικαίου και κοινωνικής δικαιοσύνης. Τα εθνικά μας κλαψουρίσματα κανένας δεν τα ακούει. Και προπάντων Ελλάδα και Κύπρος πρέπει να γίνουν σοβαρά κράτη αν θέλουν να έχουν και σοβαρή παρουσία στη διεθνή σκηνή. Και να ισχυροποιήσουν το σπίτι τους για να μπορεί να αντέχει στους ανέμους και τις καταιγίδες. Κανένας δεν θα μας σώσει αν εμείς δεν θέλουμε να σώσουμε τον εαυτό μας. Οι συμμαχίες, όταν υπάρχουν, ενισχύουν τη θέση μας αλλά δεν αντικαθιστούν τις δικές μας ευθύνες.
Χρειαζόμαστε ανατροπές για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Χρειαζόμαστε και στοχαστικές προσαρμογές. Χρειαζόμαστε μια αναγεννητική στρατηγική επιβίωσης. Μια στρατηγική που να μας επιτρέψει να εξέλθουμε από την πολιτική, την πολιτισμική και την ηθική παρακμή.
Αρθρογραφείτε για περισσότερο από 20 χρόνια κάθε Κυριακή παρακολουθώντας τα γεγονότα στη Κύπρο, στην Ελλάδα και σε όλο το κόσμο. Πιστεύετε ότι γίνεται σωστή ερμηνεία των γεγονότων και από πολιτικούς και από αναλυτές σε Ελλάδα και Κύπρο όσο αφορά τα Ελληνοτουρκικά;
Από κάποιους αναλυτές γίνεται καλή διάγνωση και ερμηνεία των γεγονότων. Σπάνια από τους πολιτικούς. Υπάρχουν όμως αυταπάτες σε πολλές αναλύσεις και κάποιοι εκλαμβάνουν τις επιθυμίες τους για την πραγματικότητα.
Το άλλο αδύνατο σημείο των αναλύσεων αυτών είναι ότι πολλές φορές διακατέχονται από ένα εθνοκεντρισμό και υποτιμούν την Τουρκία. Παραβλέπουν την πραγματικότητα της χώρας αυτής και τις δυνατότητες της. Η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα με μια μοναδική γεωπολιτική θέση που επηρεάζει τα διεθνή δρώμενα.
Το χειρότερο είναι ίσως ότι υπάρχει ποδηγέτηση των αναλύσεων αυτών από την εξουσία έτσι που να εντάσσονται στη λογική κομματικών και άλλων σκοπιμοτήτων. Η σωστή όμως ανάλυση και ερμηνεία γύρω από τα Ελληνοτουρκικά είναι αυτή που γίνεται από εθνικής σκοπιάς, με ορίζοντα το εθνικό συμφέρον.
Ο Τουρκικός επεκτατισμός έχει ενταθεί το τελευταίο καιρό. Ελλάδα και Κύπρος έχουν ολοκληρωμένη στρατηγική για την αντιμετώπιση του; Πως αντιμετωπίζεται η απαίτηση των Τ/Κ για λύση δύο κρατών;
Αν κάτι μας λείπει είναι μια ολοκληρωμένη στρατηγική αντιμετώπισης τουτουρκικού επεκτατισμού. Αυτός ο επεκτατισμός αντιμετωπίζεται μόνο περιστασιακά και μόνο στο Αιγαίο από το κράτος των Αθηνών, όχι στην Κύπρο. Είναι ανεκτός, αν δεν προωθείται κιόλας από τους Βρετανούς, αλλά και από τους Γερμανούς, Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ.
Η απαίτηση για δύο κράτη δεν είναι των Τουρκοκυπρίων αλλά της Άγκυρας η οποία επιβάλλει την πολιτική της στα κατεχόμενα, επιβάλλει τους δικούς της εγκάθετους ανάλογα με ποιοι την εξυπηρετούν καλύτερα στη δεδομένη στιγμή.
Η κατάσταση αυτή αντιμετωπίζεται μόνο με την αναγκαία δύναμη αποτροπής και ανάσχεσης όπου το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος θα αποτελέσουν ενιαίο αμυντικό χώρο για την Ελλάδα και την Κύπρο. Προέχει η διάσωση της Κυπριακής Δημοκρατίας η οποία αποτελεί την ασπίδα υπεράσπισης του λαού της Κύπρου από την τουρκική βουλιμία. Από το 1964 όλες οι προσπάθειες της Τουρκίας αλλά και όσων στηρίζουν την πολιτική της, Βρετανών , Αμερικανών και ΝΑΤΟ στοχεύουν στη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ούτε τα δύο κράτη, ούτε καμιά άλλη λύση που θα θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη μας δεν είναι δυνατή χωρίς την αναγνώριση των τετελεσμένων της εισβολής με τη δική μας υπογραφή.
Στη Κύπρο υπάρχει μια τάση αποδοχής των τουρκικών αξιώσεων για λύση, λύση την οποία προωθούν και κάποιοι ισχυροί με επικεφαλής την Αγγλία. Ο Κυπριακός λαός έχει ακόμα το ένστικτο της αυτοσυντήρησης να μην αποδεχτεί λύση που θα βάλει σε κίνδυνο την επιβίωση του;
Η δική μου εντύπωση, που τεκμηριώνεται και από τη σχετική ανάλυση των γεγονότων, είναι ότι, ναι, υπάρχει ακόμα το ένστικτο της αυτοσυντήρησης στον κυπριακό λαό. Δεν αποφάσισε ακόμη να αυτοκτονήσει! Μεγάλες μάζες που είναι εγκλωβισμένες είτε στο ΔΗΣΥ, είτε στο ΑΚΕΛ, στην κρίσιμη στιγμή θα απορρίψουν μια λύση διάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας όπως συνέβη και το 2004.
Υπάρχουν βεβαίως δυνάμεις που προωθούν λύση αποδοχής των τουρκικών αξιώσεων αλλά είναι μειοψηφικές. Η συντριπτική πλειοψηφία προασπίζει το νόμιμο και διεθνώς αναγνωρισμένο κυπριακό κράτος.
Πως κρίνετε τη καταψήφιση του σχεδίου Ανάν;
Θεωρώ ότι η απόρριψη του ήταν σωτήρια για την Κύπρο. Αν γινόταν αποδεκτό, αυτό θα οδηγούσε στην κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και στη βοσνιοποίηση της Κύπρου. Αντί κράτος με διεθνή υπόσταση θα είχαμε κάτι σε επίπεδο κοινότητας, όπως την Παλαιστινιακή Αρχή. Θα ήταν δε η απαρχή της τουρκοποίησης-αλεξανδρετοποίησης της Κύπρου. Ο κυπριακός λαός έδειξε ωριμότητα και υπευθυνότητα.
Να σημειώσουμε ότι το σχέδιο Ανάν ήταν η αποκορύφωση των προσπαθειών διάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας που ξεκίνησαν από το 1964.
Ένας απόδημος από τη Πενταλιά στο Καναδά που αγωνίζεται για τον Ελληνισμό πώς βλέπει τη ζωή σήμερα στα μέρη αυτά και τι σημαίνει για σας και για τον κάθε απόδημο ο αγώνας για τα δίκαια του Ελληνισμού;
Η ελληνική διασπορά έχει μια λαμπρά ιστορία στους αγώνες για τη στήριξη της Ελλάδας και πλατύτερα του ελληνισμού. Στους κόλπους αυτής της διασποράς οργανώθηκε η Φιλική Εταιρεία πριν από δύο αιώνες με στόχο την απελευθέρωση και τη δημιουργία του σύγχρονου εθνικού ελληνικού κράτους.
Επομένως κάθε Έλληνας της διασποράς νιώθει βαριά αυτή την ιστορική κληρονομιά και την ανάγκη να συνεχίσει να συμβάλλει στην προάσπιση των δικαίων του ελληνισμού. Ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι η αρμονική του ένταξη στην κοινωνία της χώρας στην οποία ζει.
Ο ελληνισμός της διασποράς διαθέτει τεράστιες δυνατότητες προσφοράς, με εκατοντάδες επιστήμονες και άλλους καταξιωμένους συμπατριώτες μας.
Προσωπικά δεν αποκόπηκα ποτέ από τον τόπο μου, τον ελληνικό χώρο. Ζω την Ελλάδα, την Κύπρο, τον ελληνισμό, με την ίδια ένταση όπως αυτός που κατοικεί στη Σαντορίνη, την Πενταλιά, την Πάφο, το Πήλιο, τη Θεσσαλονίκη την Αθήνα, τη Λαμία την Καστοριά, την Κρήτη ή την Πρέβεζα.
Ο επίλογος του τελευταίου βιβλίου σας Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου, στο υφαντό του ’21 περιλαμβάνει ένα σύντομο κεφάλαιο για τη συμμετοχή των Κυπρίων στην επανάσταση του ΄21. Θα λέγατε ότι η συμβολή της Κύπρου δεν έχει λάβει την δέουσα προσοχή από τους μελετητές;
Είναι γεγονός ότι οι μελετητές του ΄21 δεν ανέδειξαν τη σημαντική κυπριακή συμμετοχή σε αυτό. Και δεν αναφέρομαι βέβαια στις σφαγές των Τούρκων στην Κύπρο αλλά στη συμμετοχή εκατοντάδων Κυπρίων μαχητών σε όλα τα πεδία των μαχών από την Μολδοβλαχία ως τον Μοριά και το Μεσολόγγι.
Σταδιακά όμως τα τελευταία χρόνια, οι ιστορικοί αναδεικνύουν τη σημαντική αυτή κυπριακή συμμετοχή. Η Κύπρος δεν απουσίαζε ποτέ από κανένα εθνικό αγώνα.
Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ακολουθήστε τις ειδήσεις του speaknews.gr στο Google News πατώντας εδώ
