Γράφει ο Ανδρέας Καρακόκκινος
Διαβάζοντας το βιογραφικό του Στέλιου Παπαντωνίου αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο της φιλολογίας, βαθύ γνώστη της λογοτεχνίας και ιδιαίτερα της Κυπριακής, έναν Δάσκαλο που δίδαξε όχι μόνο μαθητές της μέσης εκπαίδευσης αλλά και πολλούς νεότερους λογοτέχνες της Κύπρου με βιβλία, διαλέξεις για τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, με κείμενα κριτικής για τα βιβλία ποιητών και πεζογράφων, μια εργασία που συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Παράλληλα, έχοντας ζήσει την ιστορία της Κύπρου από τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955-1959, την ανεξαρτησία του 1960, τα γεγονότα του 1963 με τους Τουρκοκύπριους και μάλιστα στη γειτονιά του τον Άγιο Κασσιανό, το πραξικόπημα και την Τουρκική εισβολή-κατοχή τον Ιούλη του 1974, δεν έμεινε αδιάφορος. Η πολιτική ζωή της Κύπρου μετά το ’74, η αδιαλλαξία των Τούρκων κατακτητών, αλλά και η στάση των μεγάλων δυνάμεων έγιναν η αιτία να γράφει άρθρα πολιτικού περιεχομένου, πέραν από κομματικές τοποθετήσεις. Άρθρα ενός αγνού κύπριου πατριώτη που πιστεύει στην εφαρμογή μιας δίκαιης λύσης και στη επιστροφή όλων των προσφύγων στα σπίτια τους.
Είχα την χαρά να συνομιλήσω μαζί με τον Στέλιο Παπαντωνίου, για τη συμπλήρωση αυτό τον Ιούλη 47 χρόνων από το πραξικόπημα και την εισβολή-κατοχή της Τουρκίας, και τα λόγια του είναι αρκετά για να μας αφυπνίζουν …
Κύριε Παπαντωνίου,
Παρακολουθείτε όσο λίγοι την πορεία της λογοτεχνίας της Κύπρου και γράφετε αρκετές κριτικές για καινούργια βιβλία. Ποια η γνώμη σας για το επίπεδό της σήμερα και πώς βλέπετε να εξελίσσεται στο μέλλον;
Γύρω στο 2000 έπαυσα να εργάζομαι στα δημόσια σχολεία και είχα χρόνο να ασχοληθώ με κάτι που ιδιαίτερα αγαπούσα, την λογοτεχνία. Την κυπριακή λογοτεχνία γνώρισα συστηματικά ως ανθολόγος στην Ανάπτυξη Προγραμμάτων του υπουργείου Παιδείας όταν, ως μέλος ομάδας, αναλάβαμε να εκδώσουμε ανθολογίες λογοτεχνίας. Αναλύοντας πολλά λογοτεχνικά έργα ως φιλόλογος κατάλαβα πως μπορούσα και να παρουσιάσω και να κρίνω εκ πείρας έργα φίλων και συναδέλφων. Με τον καιρό η εργασία έγινε πιο συστηματική, και η αγάπη και η συνήθεια συνέβαλαν στο να έχω ήδη παρουσιάσει πολλά λογοτεχνικά έργα και να έχω γράψει δεκάδες άλλες παρουσιάσεις βιβλίων, τοποθετημένες όλες στο wwwsteliospapantoniou.blogspot.com, ή ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ.
Στη σημερινή λογοτεχνία που παρακολουθώ, και πεζά και ποιητικά έργα, υπάρχουν και οι συντηρητικές τάσεις, αλλά και οι προβληματισμοί και πειραματισμοί νέων, που συνειδητά και με πολύ σθένος αγωνίζονται για την ανανέωση της γραφής και έκφρασης, κάτι φανταστικό ή ανατρεπτικό, πάντως θετικό, γιατί ανοίγει νέους δρόμους. Τούτο δεν σημαίνει πως υστερούν όσοι, μελετημένοι, κλασσικά μορφωμένοι, έστω συντηρητικοί, δεν αγωνίζονται το δικό τους αγώνα για συμπύκνωση νοημάτων ή εύρεση νέων εκπληκτικών τρόπων έκφρασης. Μπορεί να μην έχουμε να επιδείξουμε έργα πανελλήνιας εμβέλειας, όμως τούτο ίσως να οφείλεται και στην απομόνωση της Κύπρου και των λογοτεχνών της που αυτοπεριορίζονται στον τόπο μας. Σημασία έχει πως έχουμε πολλή παραγωγή, σοβαρή, από ανθρώπους που αγαπούν την τέχνη και πειραματίζονται για το καλό που έρχεται σταδιακά στη ζωή του κάθε λογοτέχνη.
Η λογοτεχνία μας βρίσκεται σε καλό δρόμο, οι νέοι που γράφουν μπορούν να έρθουν σε επαφή με έργα της παγκοσμίου, αφού τα νέα μέσα επικοινωνίας βοηθούν όποιον ενδιαφέρεται να διαβάσει και να μελετήσει. Έφεση υπάρχει, τάλαντο και εργατικότητα απαραίτητα για πρόοδο νομίζω πως και αυτά υπάρχουν, και όλα αυτά δικαιολογούν μια αισιόδοξη ματιά για το μέλλον.
Η εκπαίδευση στη Κύπρο βοηθά τα νέα παιδιά να παρακολουθούν και να διαβάζουν λογοτεχνία;
Συγκρίνοντας την εκπαίδευση του 1970 με αυτήν του 2000 και 2020 αντιλαμβάνομαι ότι το σχολείο όλο και λιγότερη σημασία δίνει στη λογοτεχνία και προπάντων στο να καθοδηγήσει τα παιδιά στην αγάπη προς αυτήν. Μεγάλο βάρος δίνεται πλέον στα θετικά μαθήματα, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και τα πρακτικά μαθήματα ελκύουν τους μαθητές, διότι δεν τίθενται βάσεις φιλολογικές όπως παλιά, όταν διδάσκονταν η αρχαία ελληνική γλώσσα, η αρχαιογνωσία, και η λογοτεχνία εν πολλοίς, με δραστηριότητες και ομίλους στους οποίους ανέπτυσσαν οι ίδιοι οι μαθητές τις λογοτεχνικές δεξιότητές τους. Κάποτε διδάσκαμε ολόκληρο τον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν» του Διονυσίου Σολωμού ή τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου», ή αφιερώναμε πολύ χρόνο στη μελέτη ενός μυθιστορήματος. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, από τον τρόπο επιλογής των διδασκομένων έργων, -πολλές φορές στηρίζεται σε κομματικές τοποθετήσεις δυστυχώς- ως την εμφάνιση των βιβλίων.
Οι φιλόλογοι επικεντρώνονται σε εξωτερικές λεπτομέρειες προβληματικού φιλολογικού ενδιαφέροντος, με την εμφάνιση νέων κλάδων της φιλολογίας και της μελέτης των γραπτών έργων, εργαλεία που ίσως να ανοίγουν νέους δρόμους στην μελέτη της φόρμας του λογοτεχνήματος, απομακρύνουν, όμως τους μαθητές από την αισθητική απόλαυση του περιεχομένου των κειμένων. Πιστεύω, πως οι νέες τάσεις στη διδασκαλία της λογοτεχνίας και η έμφαση σε εργαλεία ανάλυσής της, παρά στην ίδια την ανάλυση, απομακρύνει από την επαφή με τα έργα της τέχνης, πράγμα που έχει αρνητική επίδραση στη λογοτεχνική ανάπτυξη της νέας γενιάς.
Οι νέοι λογοτέχνες στα κείμενά τους αναφέρονται καθόλου στην προσφυγιά και την κατοχή; Η τουρκική σημαία στον Πενταδάκτυλο τους επηρεάζει;
Η τουρκική εισβολή, η κατοχή εδαφών μας, η προσφυγιά και οι θάνατοι, οι αγνοούμενοι και εγκλωβισμένοι όπως και η τουρκική σημαία στον Πενταδάκτυλο είναι πραγματικότητες που επηρεάζουν τους ευαίσθητους δέκτες, τους λογοτέχνες.
Και εδώ όμως παρουσιάζονται φυγόκεντρες τάσεις. Οι παλαιότεροι και αρκετοί νέοι επιμένουν στην προσφυγιά και κατοχή, στον απωλεσθέντα παράδεισο, σε αντίθεση με άλλους -κομματικά τοποθετημένους- που θέλουν να ανατρέψουν την κρατούσα θέση, ότι δηλαδή τα ελληνικά εδάφη μας πρέπει να τα διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού και να υπερασπιζόμαστε την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Η ανατροπή που απεργάζονται μερικοί εισηγείται την ειρηνική συμβίωση -δεν είναι κακό- υποβάλλοντας όμως προπάντων πως δεν υστερούν οι Έλληνες της Κύπρου σε εγκληματικές ενέργειες και κακοποιήσεις Τουρκοκυπρίων. Ελκυστική φαίνεται περισσότερο γι’ αυτούς η φανέρωση υπαρκτών ή ανύπαρκτων εγκλημάτων Ελληνοκυπρίων και η εξίσωση του θύτη με το θύμα. Όλα αυτά έχουν αντίκτυπο και στον τρόπο γραφής -αυτομαστιγωτικός- και στην πορεία για δικαίωση του αδικημένου λαού μας, που δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την τουρκική προπαγάνδα, αλλά βιώνει και την εσωτερική διάσπαση και τα εκ των ένδον χτυπήματα.
Στο βιβλίο σας «Η γειτονιά μου» περιγράφετε τη διχοτομημένη γειτονιά σας του Αγίου Κασσιανού. Ποια συναισθήματα σας κυριεύουν όταν βρίσκεστε μπροστά στο συρματόπλεγμα;
Ένα μικρό μέρος της γειτονιάς μου έχει διασωθεί από την τουρκική επιθετικότητα, περιλαμβανομένης και της εκκλησίας του Αγίου Κασσιανού στην οποία εκκλησιάζομαι. Είναι το κέντρο της ζωής των παλαιών ενοριτών, κι έτσι δίνεται η ευκαιρία να ξανασμίξουν οι παλιοί γείτονες, συνεχίζοντας τη ζωή της γειτονιάς μέσα τους και όσο μπορούν με τα έθιμα τα εκκλησιαστικά. Το συρματόπλεγμα όμως είναι πολύ κοντά, το ζούμε, και μας υπενθυμίζει πως δεν χάσαμε μόνο σπίτια, μέρος της γειτονιάς, καφενεία, μαγαζιά, ανθρώπους που έχουμε χρόνια να δούμε, αλλά αυτό που μας άρπαξαν είναι την ίδια τη ζωή μας, τα πρώτα της χρόνια στα οποία θέσαμε τα θεμέλια της φιλίας, της αλληλοεκτίμησης και αγάπης, με τα παιχνίδια στα αυτοσχέδια γήπεδα και στους δρόμους.
Τα δημοτικά μας σχολεία καμένα, κατεστραμμένα, η εκκλησιά του αγίου Γεωργίου ανάμεσά τους το ίδιο, όλη η παιδική ηλικία στο ενετικό τείχος της Λευκωσίας με τα γήπεδα και την ατμόσφαιρα της εποχής φθείρεται διαρκώς και αντί αυτής αντικρύζουμε την καταστροφή και την αδικία, αγριόχορτα και ζιζάνια, προπάντων στην ψυχή μας. Συνεχίζει να είναι όμως μια ελκυστική γειτονιά, γι’ αυτό και βρίσκουμε τρόπους μέσω του διαδικτύου να επικοινωνούμε και να ανταλλάζουμε εικόνες και ιστορίες από τα παλιά.
Παρουσιάστηκε πρόσφατα το βιβλίο σας «Κρυφοί Ανέμοι, Από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη». Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο; Ο στίχος του Μιχαηλίδη «Η Ρωμιοσύνη εν να χαθή, όντας ο κόσμος λείψει!» είναι άραγε προφητικός και η Ρωμιοσύνη της Κύπρου θα αντέξει την κατοχή του ’74 και οι κρυφοί ανέμοι θα φέρουν την ελευθερία;
1821-2021, διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση, τιμούμε ποικιλοτρόπως την δύναμη της ελληνικής ψυχής, την αυταπάρνηση και το δίδαγμα και βίωμα πως η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό για τον άνθρωπο. Ως τώρα έχω συνεργαστεί με τον γεννήτορα της ιδέας, κ. Στέλιο Γεωργαλλίδη, διευθυντή της Ασφαλιστικής εταιρείας η Κεντρική Λτδ, στην έκδοση τριών λευκωμάτων: το πρώτο ήταν το «Επιταφίων Επτά Θυμιάματα» με θέμα το έθιμο στη Λευκωσία να προσκυνούν τη Μεγάλη Παρασκευή επτά επιταφίους. Σε ποιητικό και πεζό λόγο παρουσίασα την εκκλησιαστική περίοδο από την Καθαρά Δευτέρα ως την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, με έμφαση στο έθιμο αυτό της Μεγάλης Παρασκευής, με επισκέψεις σε επτά εκκλησίες της Λευκωσίας τη μέρα του επιταφίου.
Το δεύτερο ήταν η συγγραφή από μένα των κειμένων για το λεύκωμα «Αυτόπτης μάρτυρας» με φωτογραφίες του Αντρέα Μανώλη, που κάλυπτε την περίοδο 1974-2004, μια ζωντανή ιστορία με φωτογραφίες των τελευταίων μας χρόνων. Το τρίτο Λεύκωμα, «Κρυφοί Ανέμοι», με βάση το ποίημα του Βασίλη Μιχαηλίδη «Η Εννάτη Ιουλίου 1821 εν Λευκωσία της Κύπρου» περιέχει ποιητική απόδοση από μένα των ιστορικών στιγμών της Κύπρου από το 1191 με την κατάκτησή της από τους Άγγλους σταυροφόρους ως το 1821, ακολουθεί το έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη με σχόλια από ιστορικά έργα της εποχής εκείνης και άλλα ποιήματα που φωτίζουν το έργο, μαζί με εικόνες, ζωγραφικούς πίνακες του Γιώργου Μαυρογένη και άλλα φωτογραφικό υλικό, με συνεργάτη και στα τρία τον γνωστό γραφίστα Πέτρο Παπαπέτρου.
Οι κρυφοί ανέμοι όντως πιστεύω πως φυσούν, μπορεί να μην θορυβούν αλλά διαπερνούν την ψυχή των Ελλήνων της Κύπρου και πριν από το 1821, με τη συμμετοχή Κυπρίων σε όλους τους εθνικούς αγώνες, πολύ ηχηρά με την επαναστατική περίοδο του 1955-59 και τον αγώνα της ΕΟΚΑ για ένωση με την Ελλάδα, με την αξιοπρέπεια και αυταπάρνηση στα δύσκολα χρόνια, ως το 2004 με την άρνηση του σχεδίου Ανάν ως λύσης του κυπριακού προβλήματος. Όλο το πνεύμα των αγώνων των προγόνων μας και η καθαρή ψυχή μέσα στην οποία είναι ριζωμένος ο πόθος για ελευθερία δέχονται τα ριπίσματα των ανέμων και εμφανίζουν τα αποτελέσματα εν καιρώ. Ένας λαός που πεισματικά κρατιέται από τη γη και τα δέντρα του δεν χάνεται εύκολα, κι αυτό είναι η βεβαιότητα που μας δένει με τον τόπο εδώ, σε αντίθεση με όποια λογική ανάλυση της πολιτικής κατάστασης, που μας συμβουλεύει τα αντίθετα.
Σε λίγες μέρες συμπληρώνουμε 47 χρόνια από το πραξικόπημα και την εισβολή-κατοχή της Τουρκίας. Πώς βλέπετε το αύριο της Κύπρου; Θα σεβαστεί ποτέ η Τουρκία τις αποφάσεις του ΟΗΕ; Θα ξαναδούμε ελεύθερους τους τόπους μας, την Αμμόχωστο, την Κερύνεια, του Μόρφου, τον Απόστολο Ανδρέα;
Οι πεντηκονταετίες είναι πράγματι δύσκολες για τον ελληνισμό, γιατί η Τουρκία αποδεικνύεται πως έχει σχέδια και τα εφαρμόζει, εναντίον των γειτόνων της και ιδιαίτερα εναντίον του ελληνισμού. Τα αίτια υπάρχουν, και είναι η επεκτατική τουρκική πολιτική. Δυστυχώς τις αφορμές τις δίνουμε εμείς, εν προκειμένω το πραξικόπημα της χούντας των συνταγματαρχών εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης Μακαρίου άνοιξε τις πύλες στον εχθρό και στην καταστροφή. Αποφάσεις του ΟΗΕ ή άλλων οργανισμών δεν φαίνεται να λαμβάνει υπόψη η Τουρκία, ιδιαίτερα με την αναθεωρητική πολιτική Ερντογάν και τους τουρκικούς οραματισμούς για γαλάζια θάλασσα ή νέα οθωμανική αυτοκρατορία. Οτιδήποτε όμως έχει διαπράξει στην Κύπρο είναι εγκληματικό και εκτός παντός νόμου, ιδιαίτερα διεθνούς. Η τουρκική εισβολή μόνο ως πρόσχημα είχε την αποκατάσταση της έννομης τάξης.
Στην πραγματικότητα ήταν κατάληψη εδαφών, εκδίωξη κατοίκων και μεταφορά Τουρκοκυπρίων και εποίκων στις καταληφθείσες περιοχές, με ανακήρυξη παρανόμου κρατιδίου, το οποίο μόνο αυτή αναγνωρίζει. Έκτοτε τα πράγματα χειροτερεύουν, γιατί δεν επιβάλλεται από καμιά δύναμη το δίκαιο και εμείς συμπεριφερόμαστε ως μικροί και αδύναμοι υποχωρούντες στις απαιτήσεις της Τουρκίας, παρά ως οι αδικημένοι που πρέπει να αγωνιστούμε για την αποκατάσταση του δικαίου. Όσο περνούν τα χρόνια, η γενιά μας βλέπει απομακρυσμένη την ελπίδα δίκαιης λύσης του κυπριακού και επάνοδο στις πατρογονικές εστίες.
Οι κρυφοί ανέμοι όμως φυσούν, τα χώματα και ο αέρας απαιτούν τους προαιώνιους κατοίκους των περιοχών μας, η ελπίδα δεν μπορεί ποτέ να εκλείψει, πως θα ξαναδούμε και τον Απόστολο Ανδρέα και τα χωριά και τις πόλεις μας. Χωρίς αυτή την ελπίδα είναι παράλογη η κάθε προσπάθεια για δικαιοσύνη. Η Ιστορία μας γέμει περιόδων κατακτητών. Η ελληνικότητα στον τόπο είναι βαθιά ριζωμένη κι ο χριστιανισμός από της γενέσεώς του εδώ βρήκε τις πρώτες εστίες του. Η πίστη είναι δύναμη κρυφή, όμως πολύ μεγάλη, γι’ αυτό και δεν την εγκαταλείπουμε, γιατί τούτο θα σήμαινε τον θάνατο και την εξαφάνισή μας ως Ελλήνων της Κύπρου.
Βιογραφικό
Ο Στέλιος Παπαντωνίου γεννήθηκε στη Λευκωσία. Τέλειωσε το Παγκύπριο Γυμνάσιο του οποίου υπήρξε και διευθυντής. Σπούδασε φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πήρε MSc στην Ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων από το Πανεπιστήμιο SUNY Albany της Νέας Υόρκης. Δίδαξε σε σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και εργάστηκε στην Ανάπτυξη Προγραμμάτων όπου και συνέγραψε βιβλία για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής και Ανθολογίες Κυπριακής, Ελληνικής Ποίησης και Δοκιμίου με ομάδα φιλολόγων. Ως μέλος της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου έδωσε διαλέξεις σε θέματα φιλοσοφίας και μετέσχε ενεργά στις εκδόσεις του περιοδικού της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου «Ο Ζήνων». Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή στο Scribd και στο blog του στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα: wwwsteliospapantoniou.blogspot.com
Βιβλία του: «Στωική Φιλοσοφία», «Του Βουνού, ποιήματα», «Η Γειτονιά μου, διηγήματα», «Ποίηση Λίλης Μιχαηλίδου» (ΠΕΝ), «Ποίηση Κυριάκου Χατζηλουκά», «Επιταφίων Επτά Θυμιάματα» (λεύκωμα φωτογραφιών, Κεντρική Ασφαλιστική), «Αυτόπτης Μάρτυρας» (συγγραφή των κειμένων για το λεύκωμα φωτογραφιών του Αντρέα Μανώλη, Κεντρική Ασφαλιστική), «Κρυφοί Ανέμοι Από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη» (Λεύκωμα εικόνων, Κεντρική Ασφαλιστική)
