Χιλιάδες κατάλοιπα από λίθινα εργαλεία τα οποία ανήκαν σε Νεάντερταλ και βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Σαμαρίνας, εντάσσουν το μέρος στον «χάρτη» με τις πιο σημαντικές θέσεις της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής.
Το ερευνητικό πρόγραμμα από τους αρχαιολόγους και πανεπιστημιακούς ξεκίνησε το 2002 και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.
Τόσο η χρονολόγηση -περίπου 60.000 χρόνια πριν από σήμερα- όσο και η πληθώρα των ευρημάτων, εγκαινίασαν την αλπική αρχαιολογία, μια αρχαιολογία των ορεινών περιοχών που έως σήμερα εξέλιπε από την Ελλάδα. Αυτή την αρχαιολογία παρουσιάζει και το ντοκιμαντέρ «Η Αλπική Αρχαιολογία του Σμόλικα», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Ερευνητικού Προγράμματος «Η προϊστορική έρευνα του ΑΠΘ στο ΒΔ τμήμα του Ν. Γρεβενών – Η καταγραφή παλαιολιθικών θέσεων και ευρημάτων στην περιοχή της Σαμαρίνας» και το οποίο προβλήθηκε πρόσφατα στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας.
«Όταν ξεκίνησε η έρευνα κανείς δεν πίστευε ότι υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα σε μεγάλα υψόμετρα, τα οποία θα μπορούσαν να περιγραφούν ως ορεινά ακόμα και αλπικά, δηλαδή υψόμετρα που ξεπερνούν τα 1.600 μ.», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νίκος Ευστρατίου, καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και επικεφαλής του ερευνητικού προγράμματος.
Η πρόταση για την έρευνα έγινε από τον φίλο και συνάδελφό του Μιλτιάδη Παπανικολάου, ομότιμο καθηγητή στο ΑΠΘ, που κατάγεται από την περιοχή. «Παράξενη αυτή η πρό(σ)κληση και κυρίως τα αποτελέσματα της έρευνας, που άρχισε σταδιακά γιατί δεν είχα εμπειρία από μεγάλα υψόμετρα, όπως και πολλοί αρχαιολόγοι στην Ελλάδα, οι οποίοι δεν ασχολούνται με την αρχαιολογία των μεγάλων υψομέτρων. Συνεργάστηκα από την πρώτη στιγμή με δυο Ιταλούς συναδέλφους, προϊστορικούς αρχαιολόγους, οι οποίοι είχαν εμπειρία από τις αλπικές περιοχές της Ιταλίας, τον Πάολο Μπιάτζι (Pialo Biagi) καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας και την Ελιζαμπέτα Σταρνίνι (Elisabetta Starnini) καθηγήτρια σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Ξεκινώντας, λοιπόν, την έρευνα και προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τον χώρο εκπλαγήκαμε από τα πρώτα ευρήματα που αρχίσαμε να συναντάμε, τα οποία ήταν όλα επιφανειακά», προσθέτει ο ίδιος.
Περπατώντας στον Σμόλικα, σε ορεινά μέρη και αλπικές λίμνες, σε υψόμετρα που πολλές φορές ξεπερνούσαν τα 2.000 μ., οι ερευνητές άρχισαν να συναντούν πληθώρα αρχαιολογικών καταλοίπων, κυρίως λίθινα εργαλεία. «Τα βρίσκαμε στην επιφάνεια, σε μια περιοχή -κι αυτό είναι το σημαντικό- όπου η ορατότητα είναι πάρα πολύ καλή. Δηλαδή δεν υπάρχουν δάση και πυκνή βλάστηση γιατί μιλάμε για αλπικές περιοχές στις οποίες τα δέντρα δεν φύονται πάνω από ένα συγκεκριμένο υψόμετρο. Κι αυτό ήταν κάτι που μας ευνόησε ιδιαίτερα, καθώς περπατώντας σε αυτές τις περιοχές μπορούσαμε να εντοπίσουμε, να δούμε, να καταλάβουμε, να συλλέξουμε λίθινα ευρήματα. Αυτή ήταν η μία έκπληξη», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ν. Ευστρατίου.
Η άλλη έκπληξη ήταν η χρονολόγησή τους. «Πρόκειται για λίθινα εργαλεία – λεπίδες, αιχμές, πυρήνες- τα οποία, με βάση την τεχνολογία κατασκευής και την τυπολογία τους (ανήκουν στη Λεβαλουά-Μουστέρια παράδοση), εντάσσονται στη Μέση Παλαιολιθική, χρονολογούνται δηλαδή περίπου 80.000 έως 60.000 χρόνια από σήμερα. Τα εργαλεία αυτά δεν κατασκευάστηκαν από τον μοντέρνο άνθρωπο Homo homo sapiens, αλλά από τον Homo sapiens neanderthalensis, τον πιο στενό συγγενή μας όσον αφορά στη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους», τονίζει.
Η έρευνα κάλυψε δεκάδες χιλιομέτρων στην περιοχή αυτή της Πίνδου με τα ευρήματα να καταγράφονται με απόλυτη ακρίβεια μέσω σύγχρονης τεχνολογίας (GPS), το ίδιο και τα σημεία από όπου περισυλλέχθηκαν. «Βρήκαμε κάποιες θέσεις, δηλαδή σημεία όπου αυτές οι ομάδες των Νεάντερταλ έμεναν περιστασιακά για να κατασκευάσουν εργαλεία. Τα σημεία αυτά διατηρήθηκαν επειδή δεν υπάρχει ανάπτυξη με την κακή έννοια του όρου, δηλαδή οικοδομική δραστηριότητα και καταστροφή του τοπίου, συνεπώς και των αρχαιολογικών στρωμάτων. Η περιοχή παρέμεινε όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια κι αυτό ήταν ιδιαίτερα θετικό γιατί επέτρεψε σε αυτές τις θέσεις να επιβιώσουν», επισημαίνει ο συνομιλητής του.
Κάποιες χρονιές οι ερευνητές ανέβηκαν σε υψόμετρα που άγγιζαν τα 2.300 μ. «Ακόμα κι εκεί υπήρχαν ευρήματα!», τονίζει ο Ν. Ευστρατίου, και διευκρινίζει ως προς την εξήγηση γενικά του «φαινομένου»: «Θεωρούμε ότι επειδή το κλίμα στην Ευρώπη είχε αρχίσει να γίνεται πιο κρύο, κάποια στιγμή, αυτές οι ομάδες των Νεάντερταλ μετακινήθηκαν προς τα νότια για να επιβιώσουν. Γιατί δεν μιλάμε για μόνιμες εγκαταστάσεις, αλλά για ομάδες οι οποίες βρίσκονταν συνέχεια σε μετακίνηση με σκοπό το κυνήγι ή την αναζήτηση πρώτων υλών για την κατασκευή των εργαλείων τους. Μιλάμε δηλαδή για κυνηγούς – τροφοσυλλέκτες. Έτσι, λοιπόν, φαίνεται ότι έφτασαν στον ελλαδικό χώρο και στην περιοχή της Σαμαρίνας, που είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεωγραφικό σημείο, ένα σταυροδρόμι. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα οι Βλάχικες ομάδες που κατοικούν στη Σαμαρίνα επέλεξαν το σημείο αυτό», προσθέτει ο Ν. Ευστρατίου, αναφερόμενος σε μια ακόμα ενδιαφέρουσα παράμετρο της έρευνας, την εθνογραφική.
λοιπόν, θέσεις οι οποίες θεωρούμε ότι θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτό το δίκτυο των μετακινήσεων -που σημαίνει ότι ίσως αυτές ξεκινούσαν από την Εποχή του Χαλκού, το 4000 π.Χ. και μετά, δηλαδή πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε πολλοί από εμάς», σημειώνει.
Και το μέλλον της αλπικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα; Αν γίνουν έρευνες και σε άλλα βουνά της χώρας θα βρεθούν κι εκεί αντίστοιχα ευρήματα; «Δεν είναι σίγουρο», μας απαντά ο καθηγητής.
«Οι αρχαιολόγοι οφείλουν να εμπλακούν σε επιτόπιες έρευνες. Μόνο αν πας σε κάποιον ορεινό τόπο, μόνο αν είσαι ‘αιθεροβάμων’ και αποφασίσεις να ερευνήσεις, για παράδειγμα, τα Πιέρια Όρη ή τη Ροδόπη, και με βάση τη διεθνή εμπειρία που αφορά τον εντοπισμό θέσεων -γιατί οι ανθρωπίδες αυτοί δεν ήταν αφελείς, ήθελαν περιοχές όπου υπήρχαν θηράματα, νερό και πρώτες ύλες για να κατασκευάσουν τα εργαλεία τους- μπορείς να ανακαλύψεις. Γιατί μην φανταστείτε ότι το φυσικό περιβάλλον έχει αλλάξει πάρα πολύ αυτά τα χιλιάδες χρόνια. Μπορεί να έχουν μετακινηθεί κάπως οι κοίτες των ποταμών ή να έχει αλλάξει η μορφολογία των πεδιάδων από τις πλημμύρες και τη συσσώρευση υλικών, όμως τίποτα που να παραπέμπει σε δραματικές γεωλογικές αλλαγές δεν έχει συμβεί», καταλήγει ο Ν. Ευστρατίου, ο οποίος ευχαρίστησε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Γρεβενών και όλους τους φορείς που βοήθησαν στην υλοποίηση της έρευνας -η οποία βρίσκεται τώρα στη φάση της μελέτης και της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων- καθώς και όλους τους συνεργάτες του που σε αντίξοες συχνά καιρικές συνθήκες και εν μέσω της πανδημίας πραγματοποίησαν την επιτόπια έρευνα.
Πηγή: cnn.gr
